BUKowanie Odry, czyli impreza w 200. rocznicę Protokołu Bogumińskiego [ZAPOWIEDŹ]

Program

• 13.00 - 14.00 występ laureatów II Festiwalu Artystycznego Kół Gospodyń Wiejskich ziemi rybnickiej, raciborskiej i wodzisławskiej „Koło Buku” (Amfiteatr)
• od 14.00 kuchnia polowa, ogólnodostępny grill
• 14.00 - 17.00 Odrarium - akcja artystyczna w starym basenie dla dorosłych i dzieci
• 14.00 - 17.00 Rodzinne spacery edukacyjne, warsztaty, niespodzianki. Wśród nich:

• Tu byłem. Nieoczywiste spotkania z Viadrusem – selfiki z duchem rzeki. W tej roli Patryk Strojewski
• Odrzańskim Śladem. Nieoczywiste historie najbliższej okolicy. Oprowadza Henryk Postawka.
• RUDKA, Ruda i Odra – o rzekach i żabach prawie wszystko, spacery eko-wodne z Piotrem Kanią
• Psie zaprzęgi i pokaz wilczego paktu. Zaprasza Monika Grzeczyńska

• 17.00 - 18.30 Odrzańskie Flow - widowisko teatralne i muzyczne z domieszką historii i szczyptą humoru.
• 19.00 – 21.00 koncerty:

• WPŁAW – Trio Brzoska/Marciniak/Markiewicz/
• Vox Ex Silesia Grzegorz Płonka z kwartetem smyczkowym

Najpierw Chałupki, później Rudy

Rok 2019 ze względu na 200-lecie Protokołu Bohumińskiego został uznany Międzynarodowym Rokiem Odry. Z tej okazji Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, kontynuując i rozszerzając działania z poprzedniego roku, prowadzi w województwie śląskim program zatytułowany „ODRAzu widać KULTURĘ!”. Program realizowany jest pod honorowym patronatem Marszałka Województwa Śląskiego. Inauguracja projektu miała miejsce w siedzibie Instytutu 17 kwietnia br. Odbyła się wówczas konferencja otwierająca pod patronatem Ministerstwa Transportu Morskiego i Żeglugi Śródlądowej oraz PGW Wody Polskie. Konferencja zgromadziła instytucje i aktywistów, świat wodniacki i biznesowy, tworząc ciekawą platformę dla interdyscyplinarnej debaty o Odrze.

Wzmiankowany projekt jest przede wszystkim poświęcony dziedzictwu kulturowemu Odry, stąd wiele uwagi poświęcanej jest obchodom 200-lecia Protokołu Bohumińskiego. Najbliższa planowana impreza dedykowana temu jubileuszowi odbędzie się 29 czerwca na moście granicznym Cesarza Franciszka Józefa I (Chałupki-Bogumin) – więcej TUTAJ. Kolejne wydarzenie planowane jest na 7 lipca, w niedzielę właśnie w Rudach.

Kontekst historyczny*

Odra była przekształcana już od XII wieku. Brzegi regulowano za pomocą wikliny, pali dębowych, budowli ziemnych, nurt przy pomocy ostróg. W XIII wieku całą Odrę zabudowano 25 stopniami wodnymi. Rzeka była wówczas własnością wielu włodarzy. Każdy z nich zagospodarowywał „swój” odcinek wedle potrzeb i uznania, przy okazji nakładając różnego rodzaju opłaty, cła i myta na jednostki pływające. Taki brak koordynacji w zabudowie rzeki, regulacji jej nurty czy budowie wałów fatalnie wpływał na bezpieczeństwo powodziowe Nadodrza.

Od XVIII wieku zaczęto stopniowo skracać jej długość (lokalne przekopywanie meandrów). Poszczególne formy wykorzystania rzeki rodziły konflikty. Spiętrzane wody Odry służyły do napędzania młynów, foluszy, kuźni, ale pokonywanie jazów łodziami było trudne, pracochłonne i bywało niebezpieczne.

Od 1740 r. niemal cała Odra znalazła się pod rządami jednego władcy (Prusy). Śląsk został zajęty przez Prusy, a niemal 30 lat wcześniej Szwedzi wycofali się z ujścia Odry. Fryderyk II zaczął wykorzystywać Odrę do gospodarczego wiązania Śląska z resztą kraju. Przykład: rozporządzenie z 12 września 1763 r. w sprawie zasad ochrony brzegów rzek i mielizn obsadzonych wikliną w księstwie śląskim i hrabstwie kłodzkim: do ponoszenia kosztów modernizacji zostali zobowiązani właściciele przyległych do rzeki terenów. W latach 1740 – g 1815 wykonano wiele inwestycji, takich jak przebudowa śluz czy budowa kanałów żeglugowych, w tym Kanału Kłodnickiego (1792-1812). W efekcie pruskich prac regulacyjnych na Odrze w XVIII w. rzeka uległa skróceniu o ok. 60 km, do połowy XIX w. o kolejne 100 km (dziś mierzy nieco ponad 850 km).

W 1811 r. władze pruskie zarządziły wykonanie jednolitego rysunku topograficznego, obejmującego całą dolinę. Cała mapa ukończona w 1819 roku stanowiła podstawę do planowej zabudowy i regulacji koryta. Kolejne kompleksowe prace kartograficzne wykonano w latach 1886 -1888, a w 1889 zrobiono tzw. „kilometrowanie” rzeki.

Dekret Konwentu Narodowego we Francji z 16 listopada 1792 r. w sprawie wolności żeglugi na Skaldzie i Mozie reprezentował nowe podejście do żeglugi śródlądowej. Postanowienia Kongresu Wiedeńskiego z 9 czerwca 1815 r w art. 108-117 wprowadzały zasadę wolnej żeglugi i modernizacji rzek przez państwa. Z inicjatywy pruskiego Ministerstwa Handlu, Przemysłu i Robót Publicznych w okresie lipiec 1814 – styczeń 1819 r. dokonano objazdów rzeki Odry. Stwierdzono, że punktowa realizacja inwestycji przez właścicieli spowodowała niewłaściwy stan rzeki. Problemem były częste, gwałtowne zmiany poziomu wody, występowanie powodzi i susz. Stwierdzono konieczność bardziej systematycznych, kompleksowych działań. Ich celem miało być nie tylko zapewnienie żeglowności rzeki, ale i ochrona przed powodzią.

W dniu 7 lipca 1819 r. podpisano więc "Protokół w sprawie przestrzegania zasad przy zabudowie odrzańskiego nurtu", (niem. „Protokoll über die beim Ausbaue des Oderstroms zu befolgenden Grundsätze”).

Jest to pruski akt prawny o charakterze państwowym. Protokół podpisali radcy budowlani Eytelwein i Günther. Stanowisko zaprezentowane w Protokole podzielali zgromadzeni przy podpisaniu dokumentu reprezentanci rad budowlanych i urzędów wodno-budowlanych.

^{*Tekst oparty jest na opracowaniu dr Ewy Owczarek stworzony na potrzeby konferencji w Regionalnym Instytucie Kultury w Katowicach.}

^{źródło: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, oprac. (d).}