Jak Rosjanie rabowali Racibórz

Rosjanie po zajęciu Śląska demontowali i zabierali całe fabryki i wyposażenie wielu zakładów. Tysiące maszyn i urządzeń było dla nich cenną zdobyczą. Podobnie było w naszym mieście.

 

Na Śląsku w roku 1945 przemysł pozostał niemal nie zniszczony. Hitlerowcy w początkowej fazie wywieźli tylko nieliczne urządzenia. Zresztą na polecenia Alberta Speera wstrzymano akcję demontażu i niszczenia zakładów przed nacierającą Armią Czerwoną dając pierwszeństwo transportom uciekinierów. Dokumenty odnalezione w archiwum w Moskwie i opracowane przez dr Adama Dziuroka i dr Bogdana Musiała z Instytutu Pamięci Narodowej rzucają nowe światło na ten fragment historii Śląska, w tym odsłaniają kilka nieznanych dotąd szczegółów dotyczących akcji wywozu mienia z Raciborza.

 

 

Podstawą „prawną” stało się rozporządzenie Stalina nr 7588 z 20 lutego 1945 r. dotyczące ziem Rzeczpospolitej oraz tych, które zostaną włączone do nowej Polski. Stanowiło ono, że urządzenia, materiały oraz produkty konieczne do prowadzenia wojny, które pochodzą z niemieckich lub przez Niemców rozbudowanych fabryk i zakładów podlegają konfiskacie. Realizacją tego aktu prawnego miał się zająć Państwowy (Gosudarstwienny) Komitet Obrony (GKO), na czele którego stał Josif Wissarianowicz Stalin.

 

 

Pierwsza decyzja odnosząca się do Raciborza nosiła nr 8515 i została podjęta 10 maja 1945. Precyzowała ona szczegóły wywożenia przez Ludowy Komisariat Materiałów Budowlanych ZSRR wyposażenia zakładów ceramicznych. Z kolei firmę Preiss pozbawiono sprzętu transportowego i energetycznego, który przewieziony został do katuarowskiego zakładu wyrobów ogniotrwałych.

 

Kolejne dwie decyzje podjęto 16 maja. Postanowienie GKO mówiło o wywózce maszyn  i wyposażenia z niemieckiego zakładu mechaniczno-remontowego „Karl Schinke” na rzecz Ludowego Komisariatu Budownictwa. Towarzysz Ginzburg zobowiązany został do nadzorowania akcji demontażu zakładu, w tym 40 obrabiarek do metalu, i przewiezienia wszystkiego w ciągu miesiąca do zakładu Ludowego Komisariatu Budownictwa „GławStrojMechanizacja” w Charkowie. Akcję przeprowadzał Specjalny Zarząd Montażowy nr 1 z Ludowego Komisariatu Budownictwa.

 

Druga decyzja (nr 8629) podpisana przez Stalina dotyczyła wywozu sprzętu i wyposażenia raciborskich zakładów do fabryk Ludowego Komisariatu Komunikacji. Jeden z transformatorów o mocy 180 KW, 15 obrabiarek do cięcia (skrawania) metalu, narzędzia i materiały z zakładu „Richard” mieszczącego się przy ul. Friedrichstrasse 4 (ul. Bartosza Głowackiego), a produkującego armaturę wodociągową, trafiły do Kryniczańskiego Zakładu Mechanicznego Ludowego Komisariatu Komunikacji. Z kolei jeden transformator o mocy 100 KW, 12 obrabiarek do cięcia (skrawania) metalu, narzędzia i materiały z warsztatów mechanicznych firmy „Georg Kust” z ul. Marienstrasse 22 (ul. Mariańska) zabrano do zakładu Ludowego Komisariatu Komunikacji w miejscowości Złotonosze. Jeden lokomobil, 10 maszyn do obróbki drewna oraz narzędzia z fabryki mebli firmy „Alfred Koppe” z ulicy Mömelstrasse nr 61-65 (najprawdopodobniej ul. Bosacka) trafiły do fabryki zrzeszenia „Trans-StandartStroj”, stacja Tekstylszczyki Moskiewskiej Kolei Obwodowej. Kierownikiem demontażu i wysyłki majątku raciborskich przedsiębiorstw uczyniono towarzysza Jakunina, kierownika zakładu Ludowego Komisariatu Komunikacji w Złotonoszach. Towarzyszowi Kowalowowi polecono skierowanie 5 pracowników inżynieryjno-technicznych celem nadzoru strony technicznej wywózki. Naczelnik Głównego Zarządu Majątku Zdobycznego przy Armii Czerwonej tow. Wachitow otrzymał polecenie przetransportowania wyposażenia nie później niż 25 maja, a prace miały zostać zakończone nie później niż 15 czerwca 1945 roku. Tyle mówią odnalezione dokumenty radzieckie. Jest to jednak tylko kropla w morzu tego, co znalazło się za wschodnią granicą. Podobny los miał spotkać raciborskie drukarnie, w tym najsłynniejszą - drukarnię Reinharda Meyera przy Zwingerstrasse (ul. Wojska Polskiego).

 

 

W relacji zarejestrowanej przez RCBH pani Glenc (z domu Meyer), wnuczka założyciela drukarni wspomina, jak obserwowała z okna swego domu Rosjan, którzy z  drugiego piętra, gdzie mieściła się introligatornia, wyrzucali na ciężarówki wspaniałe, wysokogatunkowe, różnokolorowe skóry, a potem odjeżdżali ze skradzionymi materiałami.

 

Z kolei Walenty Sobik z Rownia, dzisiejszej dzielnicy Żor, został aresztowany w 1945 roku i osadzony w obozie w Oświęcimiu, skąd pieszo wraz z grupą jeńców był eskortowany przez Rosjan do Raciborza. Wraz z innymi został zakwaterowany w barakach, zmuszony do pracy przy demontażu i załadunku urządzeń oraz materiałów z fabryki Plania Werke, które zostały przewiezione do Związku Sowieckiego. Władze radzieckie traktowały dobra w zasięgu Armii Czerwonej jako łupy wojenne, zadośćuczynienie za grabieże i zniszczenia poczynione przez Niemców w ZSRR.

 

 

Polskie, prosowieckie władze w Raciborzu były bezradne wobec skali rabunku. Interwencje u radzieckiego komendanta wojennego zwyczajowo nie przynosiły rezultatu. Prezydent szukał pomocy także u wojewody. W piśmie z 13 maja informował go, że Rosjanie zdemontowali trzy pompy stacji wodociągowej, a czwartą uszkodzili. Sytuacja ta groziła poważnymi konsekwencjami - brakiem wody dla miasta.

 

Bezsprzecznie sytuacja ta stawiała w bardzo trudnej sytuacji polskie władze, które z jednej strony musiały zaczynać niemal od zera, bez infrastruktury miejskiej i przemysłowej, z drugiej było to wyzwanie dla propagandy – jak z Rosjan, dopuszczających się kradzieży, gwałtów i przemocy, uczynić najlepszego sojusznika i przyjaciela. I tak przez 44 lata, do końca PRL prawdziwe wydarzenia z roku 1945 były zupełnie przemilczane, oficjalnie funkcjonowała tylko wersja stworzona na potrzeby propagandowe. Dzisiaj nie znamy skali rabunku, po roku 1989 i upadku komunizmu temat ten nie był w kręgu zainteresowań historyków. Miejmy jednak nadzieję, że kolejne badania i odnalezione dokumenty, zwłaszcza te z rosyjskich archiwów, uzupełnią naszą wiedzę  także o tym fragmencie II wojny światowej w Raciborzu. Może żyją jeszcze naoczni świadkowie tych wydarzeń i zechcą się podzielić swoimi przeżyciami z tego okresu. Do czego serdecznie namawiam.

 

Beno Benczew (rcbh@tlen.pl)
Raciborskie Centrum
Badań  Historycznych