Zapytaj prawnika: Jak COVID-19 zmienił rzeczywistość i polskie prawo?
Natalia Lewandowska-Fac radca prawny, mediator.
Jeszcze kilka tygodni temu nikt nie wyobrażał sobie tego co się wydarzyło. Napływały niepokojące informacje więzieniem jednak tak naprawdę wszyscy mieli nadzieję, że może nie będzie tak źle. Można dywagować czy był to nadmierny optymizm, niewiedza czy naiwność. Nie ma to już znaczenia. Skala problemów jakie się pojawiły, począwszy od tych, które obejmują sfery życia codziennego, np. przemieszczania się po kraju czy zasad robienia zakupów, po te związane z pracą i prowadzeniem działalności gospodarczej zaskoczyła wiele osób. Wymusiło to zmiany w polskim prawodawstwie.
Jedną z pierwszych zmian jaką zauważyli obywatele było ograniczenie zgromadzeń publicznych – najpierw do 50, a obecnie do 5 osób. Zmiany wprowadzono również w wielu zakładach pracy. W ustawie o przeciwdziałaniu COVID-19 (…) wskazano, że w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna). Wielu pracodawców i pracowników z tej możliwości skorzystało. Zamknięto szkoły, przedszkola, uczelnie wyższe. Rodzice pozostali z dylematem co zrobić w tej sytuacji z dziećmi. W najlepszej sytuacji znaleźli się rodzice dzieci do ukończenia 8 roku życia (w przypadku dzieci z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnośprawności do 18 roku życia), gdyż w przypadku zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola, szkoły lub innej placówki, do których uczęszcza dziecko albo niemożności sprawowania opieki przez nianię lub dziennego opiekuna z powodu COVID-19, takiemu rodzicowi – ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki – dano możliwość skorzystania z dodatkowego zasiłku opiekuńczego. Niektórym pracodawcom dano także możliwość zmiany systemu lub rozkładu czasu pracy pracowników w sposób niezbędny dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji jak również polecenia pracownikom świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych w zakresie i wymiarze niezbędnym dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji. Chodzi tu m.in. o przedsiębiorstwa prowadzące działalność polegającą na zapewnieniu funkcjonowania systemów i obiektów infrastruktury krytycznej (infrastruktura krytyczna to np. zaopatrzenie w wodę czy żywność).
Niezwłocznie do pracy
Pracodawcy stanęli przed wieloma problemami prawnymi, np. jak postąpić w przypadku pracowników, którzy powinni być skierowani na badania okresowe. Pierwsze uregulowania prawne nie dawały odpowiedzi w tym zakresie. Swoje stanowisko przedstawił 16 marca 2020 r. Główny Inspektor Pracy. Dopiero później zagadnienie to znalazło umocowanie ustawowe, którym zawieszono obowiązek wykonywania badań okresowych. Przepis stanowi, że po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii albo po odwołaniu stanu epidemii, pracodawca i pracownik są obowiązani niezwłocznie podjąć wykonywanie zawieszonych obowiązków dotyczących badań okresowych i wykonać je w okresie nie dłuższym niż 60 dni od dnia odwołania danego stanu.
„Zamknięte” sądy
Nie było wiadomo co z sądami czy innymi instytucjami. Większość urzędów „zamknięto” dla klientów. Oczywiście mowa tu o bezpośrednim kontakcie, instytucje działają nadal. Sądy również zostały „zamknięte” dla osób z zewnątrz, a większość rozpraw odwołano. Można składać pisma drogą listowną, zadzwonić do Biura Obsługi Interesanta i uzyskać informację na temat etapu swojej sprawy lub nowego terminu, jednak do samego budynku sądu, poza ściśle określonymi przypadkami, osoby z zewnątrz obecnie się nie dostaną. Pracownicy wewnątrz wykonują swoje obowiązki. Wprowadzono wykaz spraw pilnych, które są rozpoznawane. Należą do nich m.in. sprawy w przedmiocie wniosków o zastosowanie, przedłużenie, zmianę i uchylenie tymczasowego aresztowania, w których jest stosowane zatrzymanie, w przedmiocie zarządzenia przerwy w wykonaniu kary w systemie dozoru elektronicznego, w których wykonywana jest kara pozbawienia wolności albo inna kara lub środek przymusu skutkujący pozbawieniem wolności, jeżeli rozstrzygnięcie sądu dotyczy zwolnienia osoby pozbawionej wolności z zakładu karnego lub aresztu śledczego albo jest niezbędne do wykonania takiej kary lub środka przymusu w tym zakładzie lub areszcie, o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, dotyczące umieszczenia lub przedłużenia pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich. W okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID bieg terminów procesowych i sądowych w poszczególnych rodzajach postępowań nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres.
Przerwa w karze
Ciekawe rozwiązanie wprowadzono także dla osób skazanych. W okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 sąd penitencjarny, na wniosek dyrektora zakładu karnego, zatwierdzony przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, może udzielić skazanemu przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, chyba że istnieje uzasadnione przypuszczenie, że skazany w czasie
pobytu poza zakładem karnym nie będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności popełni przestępstwo, lub nie będzie stosował się do wytycznych, poleceń lub decyzji właściwych organów związanych z przeciwdziałaniem COVID-19 lub leczeniem zarażenia wirusem SARS-CoV-2. Z dniem ogłoszenia przez właściwe władze o ustaniu stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii jednak skazany jest zobowiązany do powrotu do zakładu karnego w terminie 3 dni od ustania tego stanu, chyba że nie jest to możliwe z uwagi na obowiązki nałożone na niego na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
Termin ważności dokumentów
Wiele osób, którym kończył się termin ważności orzeczenia o niepełnosprawności martwiło się o to w jaki sposób mają obecnie stanąć na komisję. Wprowadzono rozwiązanie, że orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, wydane na czas określony na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, którego ważność: upłynęła w terminie do 90 dni przed dniem 8 marca 2020 r., pod warunkiem złożenia w tym terminie kolejnego wniosku o wydanie orzeczenia, zachowuje ważność do upływu 60 dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, jednak nie dłużej niż do dnia wydania nowego orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności; a jeśli pływa w terminie od dnia 8 marca 2020 r., zachowuje ważność do upływu 60 dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, jednak nie dłużej niż do dnia wydania nowego orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Jeżeli decyzja przyznająca świadczenie z pomocy społecznej została wydana w związku z niepełnosprawnością potwierdzoną orzeczeniem i okres, na który została przyznana pomoc, jest uzależniony terminem ważności orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, okres wskazany w decyzji ulega przedłużeniu na okres, na jaki zachowuje ważność orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności na podstawie decyzji wydanej z urzędu. Zmiana takiej decyzji nie wymaga przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego ani jego aktualizacji. Podobnie z orzeczeniami o częściowej niezdolności do pracy, całkowitej niezdolności do pracy, całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji, niezdolności do samodzielnej egzystencji. Jeśli ich ważność upływa w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii albo w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu, zachowuje ważność przez okres kolejnych 3 miesięcy od dnia upływu terminu jego ważności, w przypadku złożenia wniosku o ustalenie uprawnień do świadczenia na dalszy okres przed upływem terminu ważności tego orzeczenia.
Branża turystyczna cierpi
W trudnej sytuacji znalazły się biura podróży, ale także klienci, którzy wykupili usługi turystyczne. Klienci mają możliwość odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem tej imprezy turystycznej bez ponoszenia opłaty za odstąpienie, jeśli to odstąpienie od umowy (lub rozwiązanie umowy przez organizatora) pozostaje w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2. W takim przypadku to odstąpienie od umowy lub rozwiązanie umowy skuteczne jest z mocy prawa po upływie 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu lub powiadomienia o rozwiązaniu przez organizatora turystyki. Odstąpienie od umowy bądź jej rozwiązanie nie jest skuteczne w przypadku wyrażenia przez podróżnego zgody na otrzymanie w zamian od organizatora turystyki vouchera do realizacji na poczet przyszłych imprez turystycznych w ciągu roku od dnia, w którym miała się odbyć impreza turystyczna. Wielu cudzoziemców przebywających na terenie RP martwiło się o swój los. Jeżeli termin do złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy cudzoziemca wypada w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ulega przedłużeniu do upływu 30 dnia następującego po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni. Pobyt takiego cudzoziemca na terytorium RP w okresie biegu przedłużonego termin uważa się za legalny jeżeli cudzoziemiec złoży wniosek w tym terminie.
Nasza rzeczywistość prawna bardzo zmieniła się pod wpływem epidemii. Najbardziej odczuwają to przedsiębiorcy niektórych branż. Jednak system wprowadzonych zmian prawnych i pomocy przekracza zakres tego artykułu. Z pewnością warto jednak z nimi się zapoznać. Stan prawny artykułu na dzień 10.04.2020 r.