Co daje nam las?

Las to nie tylko drewno

Las skrywa jednak o wiele więcej bogactw niż tylko drewno. Chyba najważniejszym, chociaż niewidocznym dla nas jest tlen, który produkować mogą tylko rośliny, w tym drzewa leśne. Nie bez powodu lasy nazywa się zielonymi płucami – wydzielają tlen i pochłaniają dwutlenek węgla. Jedna „dorosła”, 60-letnia sosna produkuje tlen niezbędny do życia 3 osób, a jeden hektar lasu w ciągu 24 godzin wytwarza około 700 kilogramów tlenu. Zaspokaja to dobowe zapotrzebowanie 2500 osób. Łącznie lasy Ziemi zaspokajają połowę zapotrzebowania na tlen wszystkich ludzi i zwierząt, produkując go rocznie około 26 mld ton. Z 1 m2 powierzchni liści drzew dostaje się do atmosfery w ciągu okresu wegetacyjnego od 0,5 do ponad 1 kg czystego tlenu. Do drzew dostarczających największe ilości tlenu należą: buk (1,1 kg), klon (1,1 kg), robinia akacjowa (1,1 kg), dąb (0,8 kg), lipa i jesion (0,7 kg). Podobne ilości tlenu wydzielają drzewa iglaste, takie jak sosna. Lasy są również wielkim magazynem dwutlenku węgla. W trakcie tego samego procesu – fotosyntezy – rośliny pochłaniają dwutlenek węgla. Tak jest, to ten sam dwutlenek węgla, który przyczynia się do ocieplania klimatu na Ziemi, w konsekwencji czego dochodzi do niekorzystnych zmian klimatu. Co warto podkreślić pochodzący z CO2 węgiel wbudowywany jest w drewno, dzięki czemu nie stanowi już zagrożenia dla środowiska. Jeden hektar lasu pochłania rocznie nawet 3600 kg węgla, to mniej więcej tyle ile w ciągu godziny wydziela 200 osób. Jedno drzewo absorbuje średnio 1 tonę tego pierwiastka na każdy metr sześcienny przyrostu drewna i produkując przy tym 727 kg tlenu.

Dary runa leśnego

Nie ma chyba wśród nas osoby, która będą w sezonie jesiennym lesie nie próbowała samodzielnie nazbierać koszyka grzybów. Choć w rybnickich i raciborskich lasach sezon grzybowy już się zakończył, z koszykiem do lasu będziemy mogli wrócić już za kilka miesięcy. Polskie lasy obfitują w liczne gatunki grzybów, które możemy zbierać bez jakichkolwiek limitów dzięki temu, że większość lasów w Polsce stanowi własność Skarbu Państwa, czyli są własnością całego społeczeństwa.

Podczas grzybobrania należy jedna pamiętać o kilku podstawowych zasadach: zbieramy tylko znane nam grzyby zbieramy tylko tyle grzybów, ile jesteśmy w stanie przerobić, nie niszczymy grzybów, których nie znamy, gdyż są one ważnym składnikiem ekosystemów leśnych i mogą stanowić pokarm dla innych organizmów. Do naszego koszyka mogą trafić także inne dary lasu, które mogą stać się bazą domowych przetworów. Po większość z nich wystarczy się schylić. Co możemy znaleźć? Owoce borówki czernicy (zwanej czarną jagodą), borówki brusznicy, jeżyny, maliny, róży, głogów, jarzębu pospolitego (popularnej jarzębiny czerwonej), żurawiny, bzu czarnego, orzechów laskowych i wiele innych, których nie sposób tutaj wymienić. Warto pamiętać, że te wszystkie „płody leśne” każdy może swobodnie zbierać na własne potrzeby, oczywiście w sposób nie powodujący niszczenia runa.

Warto być aktywnym, szczególnie w lesie

O tym dlaczego warto być aktywnym w lesie, a nie w mieście, na każdym kroku przekonują lekarze i naukowcy. Sekret kryje się w czystym powietrzu, które zapewnia właściwe dotlenieniu organizmu oraz poprawę krążenia i rytmu serca. Jednym z podstawowych czynników – oprócz niewłaściwego stylu życia i stresu – negatywnie wpływającym na nasz organizm jest zanieczyszczenie powietrza. Niestety właśnie rozpoczyna się sezon grzewczy i za oknem możemy zobaczyć, jak bardzo powietrze w naszym regionie jest zanieczyszczone. Aktywność fizyczna w centrum miasta, przez wzgląd na dymy i spaliny nie wydaje się zatem najlepszym rozwiązaniem. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w lesie. W leśnym powietrzu, poza dostatkiem tlenu znajdują się kojące, działające antystresowo i uspokajająco fitoncydy. Mają one również właściwości bakteriobójcze i przeciwzapalnie, ponieważ hamują rozwój grzybów i bakterii. Fitoncydy wchodzą w skład wydzielanych przez drzewa olejków eterycznych. Wydziela je np. brzoza oraz sosna. Za ich przyczyną strefa wokół tych drzew jest wolna od bakterii. W leśnym powietrzu jest nawet do 70 razy mniej chorobotwórczych zarazków niż w powietrzu miast i do 1000 razy mniej substancji szkodliwych dla zdrowia niż w pobliżu aglomeracji przemysłowych. W lesie nasz organizm szybciej się regeneruje, zwłaszcza po ciężkim, stresującym dniu w pracy. Dlatego zachęcamy do wysiłku fizycznego pośród drzew – jazda na rowerze, biegania, czy choćby spacerowania. W lesie czekają na Was specjalne ścieżki, o których pisaliśmy w poprzednim artykule naszej serii, nie brakuje ich zarówno w raciborskich, jak i rybnickich lasach.

Pasieka pośród drzew

Podczas spaceru, wiele osób zwraca uwagę na ule rozstawione niekiedy w samym środku lasu. Pragniemy uspokoić, że nikt ich tam nie porzucił. Pszczelarze chętnie stawiają pasieki w lesie, gdyż bogactwo roślin kwitnących sprawia, że przez niemal cały rok pszczoły znoszą nektar i pyłek kwiatowy. Dzięki zapylaniu kwiatów przez pszczoły krzewinki (borówka, wrzos), krzewy (bez, dzika róża, głóg, leszczyna), drzewa owocowe (grusze, jabłonie, wiśnia ptasia) oraz rośliny zielne mogą się rozmnażać i wytwarzać liczne owoce i nasiona, tak chętnie wykorzystywane przez ludzi i zwierzęta. Pszczoły są jednymi z najbardziej pożytecznych owadów, która w lasach występują od zawsze. Aktywność pszczół trwa od wczesnej wiosny do końca lata. Uzależniona jest oczywiście od bogactwa roślin w lesie, stąd drzewostany liściaste czy mieszane są częściej poszukiwane przez pszczelarzy, aniżeli dość ubogie bory iglaste, w których lokalizacja pasiek ma sens tylko wtedy, gdy w pobliżu znajduje się atrakcyjna roślina miododajna, na przykład wrzos. Właśnie z niego pszczoły produkują bardzo poszukiwany, ciemnej barwy i wyjątkowo gęstej konsystencji miód wrzosowy. Taki miód może powstać jedynie w lasach.

Woda dla lasu, las dla wody

Wykonywane w przeszłości osuszanie mokradeł, zalesianie każdego „nieużytku” niekorzystnie wpłynęły na występowanie niektórych typów siedlisk, a także liczebność gatunków roślin i zwierząt. Prowadzona obecnie w naszym kraju zrównoważona gospodarka leśna, oparta na przyjaznych przyrodzie zasadach, stwarza dogodne warunki do ochrony istniejących oraz odtwarzania utraconych walorów przyrodniczych. Ze względu na swoją rolę w procesie oczyszczania wód z biogenów i zanieczyszczeń, lasy nazywane są często naturalnymi oczyszczalniami. Najwięcej substancji chemicznych zostaje zatrzymanych w torfowiskach, a następnie w zbiornikach wodnych. Dla przykładu torfowiska odznaczają się dużymi możliwościami przekształcania związków chemicznych pochodzących z zasilających je wód podziemnych. Azotany usuwane są z tych wód w procesie denitryfikacji, a część biogenów zostaje także zakumulowana w torfie – poprawiają one zatem znacząco jakość wód w zlewni. Jednak, zniszczone – odwodnione i murszejące – torfowiska uwalniają związane w torfie biogeny na powrót do środowiska, mogąc powodować niekorzystną eutrofizację wód. W krajobrazie leśnym mokradła stabilizują warunki wodne i powszechnie uważa się, że sprzyjają życiu lasu, wzrostowi drzewostanów w otoczeniu mokradeł i ich odporności biologicznej. Dlatego ochrona i odtwarzanie mokradeł jest traktowana jako pożądany element gospodarki leśnej. Wiemy dziś, że korzystny wpływ mokradeł na las wielokrotnie przewyższa utratę pozornie nieproduktywnej powierzchni zajętej przez mokradła oraz krótkookresowe straty i niedogodności (np. podtopienia) związane z ochroną mokradeł.

Ponad połowa gatunków i siedlisk przyrodniczych wskazywanych jako wymagające ochrony związana jest właśnie z mokradłami. Flora polskich mokradeł to blisko połowa wszystkich gatunków roślin występujących na terenie naszego kraju. Równie bogaty jest świat zwierząt torfowiskowych. Przykładem, jak wybitną rolę odgrywają obszary wodno-błotne dla ochrony gatunków, mogą być np. ptaki, płazy, ryby i bezkręgowce. Spośród wszystkich wskazywanych w Polsce ostoi ptaków – przeważająca większość stanowi obszary mokradeł. Płazy mogą się rozmnażać tylko w środowisku wodnym podobnie jak wszystkie gatunki ryb. Bogaty i specyficzny, a najczęściej nieznany, jest świat mokradłowych bezkręgowców. Naukowcy podają, że na 1 m2 torfowiska może występować kilka tysięcy osobników.

Zatrzymać wodę w lesie

Połączona sieć obszarów wodno-błotnych – jeziora, rzeki, potoki, torfowiska, bagna, oczka wodne – stanowi ważny element korytarzy ekologicznych służących przemieszczaniu się zwierząt – zarówno w skali lokalnej (dla owadów i płazów), regionalnej (dla większych drapieżników) jak i ponadregionalnej (np. dla ptaków). Wskazuje to na rolę mokradeł w szerszym kontekście, a zatem w ochronie krajobrazu i jego funkcji. W działania takie angażują się także leśnicy, którzy od wielu już lat realizują „Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach nizinnych”. Przykładem działań w ramach tego projektu jest budowa nowych lub odtwarzanie starych, śródleśnych zbiorników wodnych. Na terenie pożarzyska z 1992 roku w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie powstało w ostatnich miesiącach kilka nowych obiektów. Kolejne, w tym na potoku Raczok obok Jankowic, powstaną w ciągu najbliższego roku. Oprócz zbiorników w ramach małej retencji powstaną na leśnych rowach liczne zastawki, których zadaniem będzie spowolnienie odpływu wód opadowych, a tym samym zwiększenie poziomu uwilgotnienia gleb leśnych. W sumie na odtwarzanie obszarów mokradłowych leśnicy z Rud planują w najbliższym czasie wydać kwotę 4,5 mln zł, z której 85% zostanie sfinansowane z funduszy europejskich.

(eco)

---

Publikacja powstała we współpracy z Państwowym Gospodarstwem Leśnym Lasy Państwowe Nadleśnictwem Rudy Raciborskie.