Zawistna zazdrość (Z cyklu: Grzechy główne)

Z zazdrości już na początku świata Kain zabił Abla. „Dlaczego jesteś smutny i dlaczego twarz twoja jest ponura? – pyta Bóg Kaina. – Grzech leży u wrót i czyha na ciebie, a ty przecież masz nad nim panować”. Dialog odbywał się zapewne w sumieniu jego, ale ostrzeżenie było bezskuteczne, Kain nie zapanował nad odruchem zawiści, że Bóg przyjął ofiarę brata, a jego odrzucił. „Chodźmy w pole – zaproponował po chwili Ablowi i tam go zabił. Pierwsza ofiara bratniej zazdrości.

Zdrowa rywalizacja

Zazdrość ma swe korzenie w naturalnym dążeniu człowieka, aby się wyróżnić, coś znaczyć, czymś się wykazać, zdolnościom pozwolić rozkwitać. Zazdrość nie jest czymś z gruntu złym, skoro Bóg mówi o Sobie, że „jest Bogiem zazdrosnym...”, mianowicie wtedy, gdy podaje pierwsze przykazanie, nakazujące, by Izraelici nie czcili innych bogów obok Niego, Jahwe.

Zazdrość jest źródłem rywalizacji. Czym byłby sport, gdyby nie zdrowa rywalizacja? „Ty jesteś dobry, ale ja ci pokażę, że jestem lepszy”. „Tym razem wygrałeś ty, ale zobaczymy się na następnych zawodach”. Piękne jest, gdy rywale nie przestają być przyjaciółmi, gdy pokonany potrafi pogratulować zwycięzcy, tak jak nasi skoczkowie narciarscy, którzy są zgraną paczką i cieszą się wspólnie z sukcesu jednego spośród siebie. Pięknie, że Justyna Kowalczyk potrafi mówić o Bjoergen, że jest lepsza od niej.

Podobna rywalizacja istnieje między uczonymi, badaczami, wynalazcami – jest motorem postępu. „Otrzymałeś nagrodę Nobla, gratuluję ci, choć uważam, że mój wynalazek też jest coś wart”.

Zazdrość jest potrzebna w miłości. W Piśmie św. jest mowa, że Bóg miłuje nas zazdrośnie: „Pan zapalił się zazdrosną miłością ku swojej ziemi” (Jl 2, 18).

Czy można by mówić o wyłączności i wierności w małżeństwie, gdyby nie szczypta zazdrości o żonę czy męża? Jako nienaturalną odczuwałem sytuację, gdy będąc na Zachodzie, byłem świadkiem jak to ex – mąż zasiadł do przyjacielskiej kawy ze swoją byłą żoną i jej kochankiem.

Inną formą rywalizacji o to, by być lepszym jest konkurencja. Firmy, przedsiębiorstwa chcą górować jedne nad drugimi, zazdroszcząc sobie zysku i rynku zbytu, a w tej rywalizacji podnoszą jakość, są coraz lepsi i tańsi.

Wszystko dobrze jeżeli rywalizacja i konkurencja nie posuwa się do niemoralnych sposobów eliminowania konkurenta.

Zazdrość źródłem wielkiego zła

Bóg mówi do zazdrosnego Kaina: „Grzech leży u twoich wrót, a ty powinieneś nad nim panować”. Ale Kain nie zapanował nad swoim uczuciem zawiści; zabił brata. Historia, która się powtarzała nieskończenie wiele razy w dziejach ludzkości.

Bywa często w rodzinie tak: bracia rośli obok siebie w jednym domu, potem jeden został wysłany na studia, a drugi od młodych lat ciężko pracował. Braterska miłość przerodziła się w zazdrosną niechęć.

W innym domu wszystko było dobrze, aż rodzice spisali testament i rozdzielili dziedzictwo, wtedy rodzeństwo rozeszło się podzielone.

Zazdrość o względy, zazdrość o pochwały, zazdrość o majątek – może skutecznie rozbić więź rodzinną.

Podobnie bywa z przyjaźnią: byli kolegami, uczyli się i pracowali razem do czasu aż jeden został wyróżniony, otrzymał nagrodę czy order i przyjaźń się skończyła.

Jeszcze inna sytuacja. Walczyli zgodnie i solidarnie z komunizmem i zwyciężyli. Wielkie nazwiska: Wałęsa, Gwiazda, Kuroń, Michnik, Mazowiecki, Kaczyńscy. Potem jeden został premierem, drugi dostał nagrodę Nobla i cała solidarność okazała się fikcją, zaczęły się zazdrosne podjazdy, wzajemne oskarżania. Kładło się to ponurym cieniem na III Rzeczpospolitą. Dobrze, że tego nie dożył św. Jan Paweł II.

Sięgnijmy do historii światowej, pełnej straszliwych walk o władzę. Córką bowiem zazdrości jest podejrzliwość, częsta cecha ludzi władzy.

Stalin i jego towarzysze walczyli wspólnie podczas Rewolucji Październikowej w cieniu Lenina. Po jego śmierci zaczął się bój o władzę po nim. Ster uchwycił Stalin. Najpierw pozbył się Lwa Trockiego, w 1934 r. eliminował starych bolszewików, swych towarzyszy broni, w 1939 r. przeprowadził czystkę partyjną, która dotknęła przede wszystkim oficerów. Oblicza się, że osobiście podpisał listy z 44 tys. wyrokami śmierci, a ogólna liczba ofiar tzw. czystek obejmuje ok. 1 mln ofiar. „Czym dla ciebie jest wierność?’ – zapytał Stalina jeden z przyjaciół, przerażony tym, że wpadł w niełaskę. „Cechą psa”– odpowiedział.

Drugi dyktator XX w. Hitler zdobywał władzę w Niemczech z pomocą towarzyszy brunatnej partii NSDAP. Walczyli razem, oczywiście nie zawsze dobrymi metodami, i zwyciężyli. Gdy Hitler uchwycił ster, bezwzględnie rozprawił się z opozycją w łonie swej partii. W tzw. „Nocy długich noży” zamordowano ok. 400 osób, oskarżonych o przygotowanie zamachu stanu, m.in. Ernsta Römera, towarzysza walk.

Wszyscy oni mają swój pierwowzór w znanym nam z Biblii królu Herodzie, który z zazdrości kazał zabić swoją żonę, potem swego syna, gdy dorósł i mógł zagrozić jego władzy, i wielu innych. Wymordowanie dzieci betlejemskich, wśród których miał być nowy król izraelski, to tylko kolejny epizod wśród zbrodni pod wpływem zazdrosnej podejrzliwości, która go omamiła.

Budująca rywalizacja

Wspomnieliśmy już o pięknych przykładach współzawodnictwa w szlachetnych celach. Mamy tego wiele przykładów.

Dwóch wielkich ojców Kościoła św. Bazylego W. i Grzegorza z Nazjanzu łączyła przyjaźń i współzawodnictwo. Obydwaj byli zdolni i obydwaj studiowali na jednej uczelni. Mogli być zazdrośni, i byli, ale ich zazdrość miała inny charakter. Św. Bazyli opisuje swój stosunek do Grzegorza tak: „Gdy po pewnym czasie wyznaliśmy sobie nasze wspólne pragnienia, by szukać właściwej filozofii życia, odtąd staliśmy się dla siebie wszystkim, żyjąc pod jednym dachem, dzieląc jeden stół, jako nierozłączni przyjaciele. Mieliśmy oczy zwrócone na jeden cel. (…) Wiodły nas jednakowe nadzieje, co do przedmiotu budzącego zwykle najwięcej zawiści; mam tu na myśli sztukę wymowy. Jednak zawiści nie było, współzawodnictwo zaś traktowaliśmy poważnie. A walczyliśmy obaj nie o to, kto będzie miał pierwszeństwo, lecz kto ma drugiemu ustąpić, gdyż każdy z nas uważał sławę drugiego za własną. Mogło wydawać się, że obaj mamy jedną duszę, która podtrzymuje dwa ciała”.

Trucizna zazdrości

Uczucie zazdrości jest jak zdradliwa trucizna, która potrafi zabić każdą radość. Sportowiec drugiego miejsca często nie potrafi się cieszyć ze srebrnego medalu, bo gryzie go zazdrość, że ktoś inny ma złoto. Radość z zakupu nowego fiata trwa tak długo, aż zobaczymy za płotem u sąsiada mercedesa. Nowe mieszkanie raduje nas do czasu, aż zaproszeni przez przyjaciół zwiedzimy ich luksusowe apartamenty.

Uczmy się cieszyć tym, co mamy, a nie smucić się tym, że czegoś nie mamy. Św. Paweł uczy: „Cieszcie się z cieszącymi, płaczcie z płaczącymi” (Rz 25,15), a nie odwrotnie.

Dyskutując o wysokim poziomie życia ludzi na Zachodzie, nie zauważamy, że Ukraińcy nam, Polakom, zazdroszczą pokoju, możliwości pracy czy otwartych na Europę granicach.

Zazdrość może niszczyć dobro, sąsiedzkie stosunki, koleżeństwo, a nawet rozbić rodzinę.

Grzechem przeciwko Duchowi Świętemu jest „zazdrościć sobie łaski Bożej”. Przy odwiedzinach chorych przyszedłem kiedyś do pobożnej staruszki. Opowiadam jej z radością, że przed chwilą byłem u człowieka, również chorego, który pojednał się z Bogiem po wielu latach. A kobieta ta wyraża żal do Pana Boga: „I on zapewne też przyjdzie tak samo do nieba jak ja, która służyłam Bogu wiernie przez całe życie”. Przypomina to przypowieść Jezusa o pracownikach winnicy, z których jedni przepracowali cały dzień, a inni tylko godzinę. Wszyscy otrzymali po denarze, a gdy pierwsi protestowali, Gospodarz odpowiada: „Umówiłem się z wami o denara, dlaczego więc krzywym okiem patrzysz na ostatnich. Czyż Mi nie wolno być dobrym? – tak to ostatni będą pierwszymi, a pierwsi ostatnimi”. (Mt 20,1–16)