Posłowie z Rybnika w Sejmie Śląskim

Sejm Śląski był w II Rzeczpospolitej instytucją wyjątkową. Wprowadzono go ściśle w związku z autonomią województwa.

Chociaż Sejm Śląski był w pewnej mierze odbiciem ogólnopolskiej sceny politycznej, istniały w nim pewne specyficzne tendencje. Po prostu – tak jak Śląsk różnił się od reszty kraju, tak jego demokratyczne przedstawicielstwo różniło się od tego ogólnokrajowego. Grono posłów przez pierwsze trzy kadencje liczyło 48 osób, później, w myśl konstytucji kwietniowej z 1935 roku, zmniejszono go do 24 posłów. Na regionalnym forum sejmowym działali także ludzie związani z Rybnikiem.

Rybnik i trzy powiaty

Najważniejszy dla międzywojennego, polskiego parlamentaryzmu był dekret z 28 listopada 1918 roku o ordynacji wyborczej do Sejmu ustawodawczego. To na nim opierało się późniejsze prawo wyborcze. Ordynacja wyborcza do Sejmu Śląskiego zastała określona rozporządzeniem Rady Ministrów z 29 lipca 1922 roku. Na podstawie tych ustaleń, wybory były pięcioprzymiotnikowe, czyli powszechne, bezpośrednie, równe, tajne i stosunkowe. Czynne prawo wyborcze przysługiwało osobom, które zamieszkiwały na Śląsku i posiadały obywatelstwo polskie – limit wieku wynosił 21 lat. Prawo kandydowania do Sejmu Śląskiego otrzymały osoby od 25 roku życia. Województwo śląskie zostało wówczas podzielone na trzy okręgi wyborcze – Rybnik wraz z powiatami: cieszyńskim, bielskim i pszczyńskim znalazł się w okręgu pierwszym. Siedziby pozostałych dwóch okręgów mieściły się w Katowicach i Królewskiej Hucie (dziś Chorzów). Same wybory, poprzedzone kampanią wyborczą przeprowadzono 24 września 1922 roku.

Posłowie górnicy

Do Sejmu Śląskiego dostało się wówczas trzech posłów z ziemi rybnickiej: Ignacy Gwóźdź, Wojciech Mokry i Teodor Węgrzyk urodzony w Niedobczycach. Co charakterystyczne – wszyscy byli górnikami, działaczami partii o korzeniach robotniczych: Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i Narodowej Partii Robotniczej (NPR). PPS zdobyła w tych wyborach niecałe 17% głosów. Przełożyło się to na 8 mandatów. Jeden z nich objął górnik z Popielowa – Wojciech Mokry. Urodził się w Zabełkowie w 1889 roku, zatem w chwili wyboru miał 33 lata. Wcześniej należał do wyróżniających się członków swojej partii i związków zawodowych. Działał w Centralnym Związku Górników (CZG) w powiecie rybnickim. Jego posłowanie w Katowicach skończyło się przed upływem kadencji – 12 maja 1926 roku złożył mandat. Naciskał na to Józef Biniszkiewicz – szef górnośląskich struktur PPS-u. Pozbawienie mandatu posła z Popielowa było echem wewnętrznej walki w łonie śląskiego oddziału partii – rozczarowani przywódcy mieli w „niezbyt uczciwy” sposób wymóc rezygnację Mokrego. Sam zainteresowany nadal działał w ruchu socjalistycznym – teraz już w ramach PPS–Lewicy. Partia ta miała swe komórki m. in. w Paruszowcu, Niewiadomiu, Niedobczycach i Boguszowicach – Mokry został jej powiatowym szefem.

Zrzekł się godności posła

Narodowa Partia Robotnicza ulokowała w pierwszym Sejmie Śląskim 7 swoich przedstawicieli. Dwóch z nich było związanych z Rybnikiem. Ignacy Gwóźdź, ur. 1894 roku w Biertułtowach, był organizatorem struktur swej partii w powiecie rybnickim. Ponadto, na terenie powiatu działał w Zjednoczeniu Zawodowym Polskim (ZZP), czyli organizacji związkowej ściśle powiązanej z centrową NPR. Był zaangażowany w życie społeczne i polityczne: kierował rybnicką Ekspozyturą Wydziału Pracy i Opieki Społecznej, organizował kółka rolnicze. W czasie walki zbrojnej o przynależność Górnego Śląska przywdział powstańczy mundur. W sejmowych ławach zasiadał krócej niż przewidywał mandat. 22 lutego 1928 roku zrzekł się godności posła na Sejm Śląski. Sprawił to sądowy wyrok za nadużywanie funkcji politycznej do osiągania osobistych korzyści. Całą kadencję (aż do rozwiązania sejmu przez władze sanacyjne) posłował urodzony w Niedobczycach górnik Teodor Węgrzyk. W chwili wyboru na posła z ramienia NPR miał 30 lat. Węgrzyk zamyka to skromne „rybnickie” grono w pierwszym Sejmie Śląskim. Mimo przewrotu majowego w 1926 roku, śląscy posłowie nadal zasiadali w katowickim gmachu sejmowym. Dopiero 12 lutego 1929 roku wojewoda Michał Grażyński rozwiązał pierwszy, demokratycznie wybrany Sejm Śląski.

Ośrodek polskości w Zebrzydowicach

Drugie wybory do niego odbyły się 11 maja 1930 roku. Tym razem w sejmowych ławach ulokowało się czterech przedstawicieli rybnickiej ziemi. Pierwszeństwo należy oddać Alojzemu Prusowi. Był to znany w Rybniku i okolicach działacz narodowy i społecznik. Urodził się w 1877 roku w rodzinie chłopskiej, w podrybnickiej wówczas Grabowni. Pomimo skromnego pochodzenia, dorobił się pieniędzy i wysokiej pozycji społecznej – pozwoliło mu to na nabycie majątku (tzw. zamku) w Zebrzydowicach. Posiadłość szybko zaskarbiła sobie miano „ośrodka polskości” w czasach, kiedy Polski na mapach jeszcze nie było. Na zaimprowizowanej tam scenie odbywały się występy polskich zespołów artystycznych, wiece i zebrania wyborcze.

Tomasz Ziętek