Słodki „Domek trzech dziewcząt”

Największe zmiany dokonały się w naszym Rybniku w XIX wieku. Za burmistrzowania Antona Żasko i Roberta Fuchsa zmieniło się nasze miasto, zmienił się także rynek. A mamy naprawdę bardzo ładny ryneczek. Właściciele domów dbają, aby zachować podstawowe ich historyczne cechy.

 

Świat musi się zmieniać, to normalne. Muszę jednak przyznać, że czasem wpadam w gniew, kiedy w dziesiątkach parasoli i bannerów z reklamami gdzieś zanikają całe fragmenty naszego rynku, który jest na to wszystko po prostu za mały. A moje zdjęcia obrabiam komputerowo, żeby nie było widać gąszczu kabli. Ostatnio już w Łodzi i Warszawie zastanawiali się nad zmianą prawa pod tym względem. Zwłaszcza, że badania dowiodły, iż tego typu reklamy mają znikomy wpływ na sprzedaż. Od lat bije w oczy wielki kloc naszego skąnądinąd zasłużonego wielce Teatru Ziemi Rybnickiej. Zastanawiam się, czy własnie tam nie dałoby się czegoś zrobić? Mamy świetnych artystów i pomysłowych ludzi. Czy nie da się np. użyć rzutników i tu pokazywać w tygodniu zmieniające się reklamy, a w dni wolne grafiki komputerowe, prace ludzi kultury, nawet filmy i spektakle w stylu światło–dźwięk. 

 

Towary z kolonii i cukiernia

 

Wróćmy do naszego rynku. Na południowej ścianie pierwszą jest kamienica Jonasa Aronadego przebudowana dla potrzeb księgarni w latach sześćdziesiątych. Tu mieścił się znany skład towarów kolonialnych właściciela. W budynku obok – bardzo ładnej kamieniczce, znajdowała się kiedyś cukiernia (widoczna na archiwalnym zdjęciu obok). Polacy nazywali ją „Maleńka ” a Niemcy, tłumacząc „Domek trzech dziewcząt”. Przedtem był tu sklep z porcelaną Nogów, którzy zresztą mieszkali na piętrze. A jeszcze wcześniej mieścił się tutaj sklep A. Aronadego. Kiedyś zaś stał tu domeczek będący własnością Aronadego. Został wyburzony i na jego miejscu powstała nowa, śliczna, wysoka kamienica. Należała ona potem do Nogów.

 

Krwawy interes

 

Kolejny dom był własnością Karola Jokla, jednego z trzech braci. O Brunie, piekarzu z Kościelnej już pisaliśmy. Ten z rynku był rzeźnikiem. Tak na marginesie – czasem wydaje mi się, że w dawnym Rybniku było tyle samo rzeźników, co i dzisiaj w śródmieściu. Może to miasto powinno zmienić nazwę? Zostawmy „krwawy temat” i idźmy dalej – obok w tym samym domu znajdował się znany sklep obuwniczy Fr. Heidricha. A już dla osłodzenia – właścicielem kolejnej sporej kamienicy byli Sobczykowie. Fabryka słodyczy Sobczyka słynęła od XVIII w. Jej trzon znajdował się najpierw na tyłach tego domu. Wchodząc do bramy od ul. Korfantego – wytwórnia słodkości była na lewo, a na prawo – zakład wyrobu świec i gromnic... Gromniców. Z czasem właściciel przejął całość domu. Potem przeniósł fabrykę za Hotel Polski, by po spaleniu się w roku 1937 garbarni Żurków usadowić ją na jej terenie (mniej więcej tam, gdzie dziś Biedronka przy Curie-Skłodowskiej).

 

 

Pałacowa kamienica Jerzego Sobczyka nawiązuje bezpośrednio do włoskiego renesansu. Szczególnie rzucają się w oczy: balustradowa attyka, wykusz w osi środkowej i piękne fryzy. To też budowla z XIX w. W sklepie Sobczyka nieraz przebywało sporo ludzi, bo tu można było bardzo tanio nabyć tzw. czekoladowe ścinki z bezpośredniej produkcji. W reklamówce czytamy: „R. Sobtzick, rok założenia 1790. Fabryka miodowników, keksów, cukierków i... świec ołtarzowych”. W lokalu rogowym prosperował Josef Gorzelanczyk, a na innych fotkach widzimy sklep Larisza.
 
Ogród ze zwierzętami

 

Przechodzimy powoli na stronę zachodnią rybnickiego rynku. Tu w kamienicy przylegającej do Hotelu Polskiego znajdował się sklep z kapeluszami Marii Wilkowskiej, nim ta na stałe „osiadła” w domu na Łony. Sąsiadował on ze sklepem sukienniczym H. Weigmanna. Z kolei Rynek 14, to klasycystyczny dom z XIX w. zwieńczony tympanonem z fasadą o 5 osiach. Następny dom jest jednym z dwóch najstarszych w obrębie rynku. Drugim był dom na rogu Zamkowej i Rynkowej, który wyburzono w latach 60-tych. Kamienica na rynku była własnością rodziny Byśków i tu mieściła się Stara Apteka oraz sklep radiowy. Jeden z Byśków zasłużył się bardzo dla rybnickiego sportu motorowego. Za domem państwo Byśkowie mieli unikalny ogród, który ciągnął się aż do rzeki Nacyny. Opiekował się nim leśniczy, bowiem w ogrodzie przebywały sarny, łanie , pawie... Sam dom pochodzi z XVIII w., po przebudowach w stylu klasycystycznym, pokryty tzw. dachem naczółkowym.

 

Pierwsza stacja benzynowa

 

A po przeciwnej stronie ulicy Raciborskiej znajdował się dom H. Sladky’ego. Zniszczony został w końcu wojny. Sladky prowadził skład wszelkich materiałów metalowych W jego domu znajdował się też sklep z wełną, bawełną i jedwabiem Józefa Szewczyka. Na innym zdjęciu widzimy w tym miejscu szyld Ł. Piechy. Od ul. Raciborskiej, za domem Sladky’ego, mieścił się warsztat samochodowy Krajewskiego i bodaj pierwsza w Rybniku stacja benzynowa. Wreszcie dom nr 17 – on zamyka nasz łańcuch budowli rynkowych przylegających bezpośrednio do ratusza. Ta klasycystyczna budowla, podobnie jak Rynek 6, została przebudowana w latach trzydziestych bezpowrotnie zatracając swój ciepły wygląd. Podwyższono ją o jedno piętro i pozostawiono do dziś w stylu (a raczej jego braku) tzw. funkcjonalizmu. W tym domu należącym do Simonów znajdowała się w początkach ubiegłego stulecia restauracja, a potem w jej miejsce hurtownia tytoniowa Gawrona. Gawron kojarzył się „przedwojennym rybniczanom” wyłącznie z obuwiem na rynku i na ul. Sobieskiego.

 

 

I znów dla udowodnienia tego opisu przyszła mi z pomocą stara fotografia z czasu przebudowy rynkowej „jedynki”. Po lewej na starym zdjęciu widzimy szyld „M. Pik Nast”. Sklep reprezentował renomowaną firmę kapeluszniczą. Przedwojenni rybniczanie wspominają świetne kapelusze z tego sklepu. W reklamówkach znajdujemy też firmę Wincenty Zimon założoną w1867 z artykułami męskimi, konfekcją, futrami. I to ona widnieje potem na zdjęciach w miejsce Pika. Firmy zmieniały się, tak iż czasem trudno ustalić, która gdzie się znajdowała, jak np. w 1925 droku delikatesy Józefa Budnego, czy w 1928 roku drogeria E. Kiszki. A jednak większość tych z lat dwudziestych minionego stulecia udało się zlokalizować dzięki zbiorowej pamięci przedwojennych rybniczan. 

 

Michał Palica