Co ma Afryka do Rybnika?

Pytanie brzmi pewnie dla większości czytających irracjonalnie, bo w końcu: co ma piernik do wiatraka? Ale ja jakoś nie mogę nie myśleć o Afryce, będąc właśnie w Rybniku. I w trudny do zrozumienia dla mnie samej sposób, na co nie popatrzę, to kojarzy mi się właśnie z Afryką. Ponoć przeciwieństwa się przyciągają, natomiast w moim przypadku skojarzenia działają na zasadzie przeciwieństw, których w zderzeniu europejsko-afrykańskim jest całe mnóstwo i trudno byłoby je jednym tchem wyliczyć. Przytoczę zatem tylko te kwestie, które związane są z pogodą, zażyłością panującą wśród ludzi, podejściem do czasu, czy też układami obowiązującymi w rodzinie. 

 

Rybnik, listopadowe popołudnie, za oknami coraz chłodniej, chowamy się do środka, życie większości ludzi przenosi się na płaszczyznę ja – telewizor, ewentualnie: ja – internetowe portale społecznościowe. Zamykamy się w tzw. czterech ścianach, często zamykając również oczy na problemy ludzi mieszkających wokół nas. W typowej zachodnioafrykańskiej społeczności sytuacja raczej nie do pomyślenia i to z wielu powodów.

 

 

Przenosząc się zatem wirtualnie na południe, w kierunku równika, wspominam to, co robiło na mnie na początku największe wrażenie. Po pierwsze, klimat. Zamiast czterech, dwie pory roku: sucha i deszczowa. Natężenie tych dwóch zjawisk zależy oczywiście od szerokości geograficznej. Przykładowo, na północy Nigerii w mieście Maiduguri, skąd bliżej do Sahary i klimat typowo sawannowy z olbrzymimi drzewami baobabu na horyzoncie, pora sucha kojarzy mi się z omdlewającym żarem w marcu i w kwietniu. Są to najgorętsze miesiące w roku, kiedy najlepiej schować się w cieniu mangowca i czekać spokojnie na zachód słońca. Ciemno, praktycznie przez cały rok, robi się koło godziny 18.00 i wtedy miasto budzi się do życia, ulice się zapełniają i można najeść się za grosze przepysznego grillowanego mięsa. Pora deszczowa, typowa dla tego regionu, jest nieporównywalnie łagodniejsza od tej z południa Nigerii, gdzie klimat i roślinność są zdecydowanie bardziej równikowe. Lipiec w Calabarze, w południowo–wschodniej Nigerii u wybrzeży Zatoki Gwinejskiej to czas, gdy dzięki tygodniowym tropikalnym deszczom wilgotność osiąga taki poziom, że wysuszenie prania wydaje się niemożliwe, za to wszystkie rośliny nabierają jeszcze soczystszej zieleni i mówi się nawet, że kij z miotły włożony w ziemię w krótkim czasie zapuściłby tam korzenie.

 

 

Niezależnie jednak od tego, czy to północ, czy południe Nigerii, ludzie żyją zdecydowanie bliżej siebie. Gdzie się nie ruszyć, można z kimś pogadać, czy to taksówkarz, czy urzędnik w ministerstwie, czy sąsiadka w autobusie, czy pastor lokalnego kościoła, czy babka sprzedająca na targu pomidory, czy też dyrektor banku, znajdującego się za rogiem. A Nigeryjczycy są nie tylko bardzo rozmownym, ale też, zgodnie z międzynarodowymi statystykami, jednym z najszczęśliwszych narodów na świecie. Praktycznie z każdym, zaczynając od przyjętych w danym regionie pozdrowień, można wdać się w rozmowę, która nieraz może przekształcić się w wielogodzinną historyjkę. A to oznacza, że przy następnym spotkaniu tej właśnie osoby jestem już wylewnie witana, jak siostra z tego samego ojca i matki. Wątpię, by komukolwiek takie sytuacje zdarzały się w Polsce, nie ujmując niczego polskiej gościnności oczywiście. Skąd jednak tak bezpośrednie podejście do obcych? Może tajemnica serdeczności tkwi w energii płynącej ze słońca? Promienie słoneczne napełniają nas ponoć radością, a skądinąd wiadomo, że szczęśliwi czasu nie liczą, co również w Afryce jest jak najbardziej faktem potwierdzonym.

 

 

Poczucie czasu, a raczej jego brak, to właśnie jedna z wielu spraw, które tak bardzo uderzają przyjeżdżających do Afryki. Osławione i rzeczywiście prawdziwe są sytuacje, kiedy umawiamy się z kimś na konkretną godzinę, a on się nie zjawia ani o tej porze, ani nawet następnego dnia. A gdy spotykamy go przypadkiem po tygodniu na mieście, wypomnienie niepojawienia się mogłoby się spotkać ze sporym zdziwieniem. W końcu nikt nie opuszcza umówionego spotkania z czystej złośliwości, tyle spraw mogło się w międzyczasie wydarzyć. Mógł być pogrzeb kogoś z rodziny w mieście oddalonym o dzień drogi, mogła kuzynka przyjechać w odwiedziny, mogło nie być prądu i stąd rozładowana bateria w komórce albo milion innych podobnych powodów. Tego typu doświadczenia naprawdę pomagają w wyrobieniu w sobie zdystansowanego podejścia do świata, ludzi i czasu. Pomagają zrozumieć, że to nie my jesteśmy centrum wydarzeń i punktem odniesienia, a raczej elementem większego systemu, który rządzi się własnymi prawami, i albo mu się poddamy, albo zostaniemy przez niego pokonani.  

 

 

Bycie ogniwem to kolejna typowa cecha nie tylko dawnej, ale też współczesnej Afryki. Poczucie indywidualizmu, coraz to bardziej dominujące w świecie zachodnim, nijak się ma do idei społecznej w afrykańskich realiach. Dzieci są po to, by dbać o rodziców. W większości rodzin od najmłodszych lat mają wiele codziennych obowiązków, od „przynieś – podaj – pozamiataj” po zapewnienie dachu nad głową i wyżywienia, gdy starsze pokolenie przestaje pracować. Rodzina to nie tylko rodzice i dzieci, ale i kuzyni, ci bliżsi i dalsi, ciotki, wujkowie. Często zdarzają się układy poligamiczne, więc dochodzą dzieci z innych matek, a tym samym kolejna siatka wujków i pociotek. Gdy komuś się lepiej powodzi, nie powinien zapominać o kuzynie, któremu nie udało się skończyć szkoły i nie ma tymczasowo gdzie mieszkać. Zobowiązania finansowo-opiekuńcze często są tak skomplikowane i sięgają tak głęboko, że postronnej osobie ciężko się rozeznać kto, komu i za co powinien oddać.  

 

Jest to jeden z przykładów ukazujących to, że każdy system ma swoje plusy i minusy, i niezależnie od tego, czy jesteśmy w Rybniku czy w stolicy Nigerii, warto skupiać się na pozytywach i mieć świadomość tego, że z jednej strony ważne właśnie to, co tu i teraz, a z drugiej, że istnieje tak wiele innych ciekawych miejsc. I jeśli w danym miejscu czujemy się zaklinowani, to może warto zdać sobie sprawę z tego, że świat nie kończy się wraz z horyzontem, że na innym kontynencie też można ułożyć sobie życie, pomimo wielu różnic. A może właśnie dzięki nim...

 

Marta Ryborz