Dzieje Raciborza w pigułce. Od grodu strzegącego przeprawy na Odrze po przemysłową potęgę
Dla współczesnego człowieka wyobrażenie sobie początków dziejów Raciborza to nie lada wyzwanie. Problem stanowi przede wszystkim myślenie o nim w kategorii całości, co dla czasów średniowiecza i późniejszych nie ma żadnego zastosowania (wręcz przeszkadza!). Trzeba więc wyrzucić z głowy dzisiejszy obraz miasta, wyobrazić sobie lasy, łąki i mokradła, wijącą się między nimi Odrę, a także grodzisko i dwie niewielkie osady...
Historycy przypuszczają, że w miejscu dzisiejszego Zamku Piastowskiego już w VIII – IX wieku mógł wznosić się gród słowiańskiego plemienia Golężyców. Na podgrodziu, na miejscu dzisiejszego „Mechanika” miała funkcjonować osada służebna, której ludność zobowiązana była wykonywać powinności na rzecz zarządcy grodu i jego załogi. Ów gród wchodził w orbitę wpływów Wiślan, państwa Wielkomorawskiego, a później Przemyślidów oraz Piastów. Służebną rolę względem grodu pełniła prawdopodobnie również druga pobliska osada – Stara Wieś, która swą niezależność strukturalną utrzymała przez kolejne stulecia.
W zachodnim stylu
Na miejscu dzisiejszej starówki, czyli tym co bierzemy za historyczne centrum Raciborza, nie było – w owym czasie – jeszcze żadnego miasta - co najwyżej niewielka osada, o której początkach niewiele wiadomo. Miasto w tym miejscu pojawia się na arenie dziejowej dopiero później, pod koniec XII wieku lub na początku XIII stulecia, wraz ze sprowadzonymi tu osadnikami flamandzkimi.
Przybysze z zachodniej Europy ciągnęli na tereny dzisiejszej Polski nęceni przywilejami – nadaniami ziemskimi, zwolnieniami z obciążeń podatkowych oraz powinności innego rodzaju. To oni – przed 1217 rokiem – w porozumieniu z piastowskimi książętami, założyli miasto. W końcu XIII wieku Racibórz został opasany murami, które wyznaczyły jego kształt na kolejnych kilkaset lat.
Od potęgi do stagnacji
Bosacz, Brzezie, Lukasyna, Markowice, Miedonia, Nowe Zagrody, Ocice, Ostróg, Płonia, Proszowiec, Stara Wieś, Studzienna, Sudół – wszystkie dzisiejsze dzielnice Raciborza rozwijały się jako samodzielne osady. Karty ich historii zostały wplecione do dziejów Raciborza dopiero w XIX i XX wieku, gdy stały się jego częścią. Flamandzki początkowo Racibórz, w którym w przyszłości osiedlali się również osadnicy niemieccy oraz okoliczna ludność słowiańska, przeżywał w XIII i XIV wieku okres dynamicznego rozwoju. Obwarowania miejskie, przekopanie kanału zaopatrującego mieszkańców w wodę pitną, rosnące wpływy lokalnych Piastów, budowa kościołów i klasztorów, dochody z handlu, rozwój rzemiosła – wszystko to składało się na obraz najważniejszego ośrodka na Górnym Śląsku.
Okres prosperity nie trwał jednak wiecznie. Katastrofalne w skutkach pożary niszczyły zabudowę miasta. Klęski głodu oraz zarazy dziesiątkowały ludność. Stagnacja była również wynikową postępującej marginalizacji politycznej Raciborza i księstwa raciborskiego. Dość powiedzieć, że o ile w 1337 roku Racibórz zamieszkiwały 2882 osoby, to 450 lat (!) później Racibórz miał niewiele ponad 3000 mieszkańców.