Jak umiera człowiek chory na wściekliznę? Co to jest kotyfikacja? Na co chorują psy i koty? [WYWIAD cz. 2]

- Fryderyk Kamczyk. W pierwszej części wywiadu mówiliśmy o weterynarii, studiach, to może teraz porozmawiajmy o pewnych zmianach, jakie zaszły w stosunku do zwierząt domowych. Kiedyś pies pilnował domu, kot łowił myszy, a papugi w klatce to rzadkość. Dziś często psy biorą udział w wystawach, hoduje się psy rasowe, króliki, ptaki egzotyczne czy koty rasowe. Właściciele wydają wielkie pieniądze nawet na "zwykłego dachowca", który dla nich przecież jest niezwykły.

- Wystawy to jest zupełnie inna działka. Mnóstwo ludzi się tym faktycznie zajmuje i to jest ich pasja. Ja zresztą mam bliską przyjaciółkę, która wystawia białe szpice miniaturki i prowadzi salon fryzjerski. Ludzie rzeczywiście są w stanie poświęcić co najmniej kilka godzin dziennie na psa, albo wręcz zmieniają pracę i zaczynają pracować w branży związanej ze zwierzętami, żeby tego czasu mieć dla nich jeszcze więcej. Czasami większość ich "wolnych" pieniędzy pochłaniają posiadane zwierzęta.

- To jakie to są koszty, kiedy ktoś ma np. rasowego psa? Ile właściciel jest w stanie przeznaczyć pieniędzy, żeby ten pies uczestniczył w jakichś wystawach, zdobywał sukcesy?

- Na to pytanie nie odpowiem. Trudno powiedzieć jakie są takie koszty, bo generalnie nie wiem, ile kosztuje jeżdżenie na wystawy. To też zależy gdzie, ile trzeba dojechać, czy wlicza się w to też hotel, czy nie itd.

- Ale samo przygotowanie tego zwierzęcia, czyli odpowiednia karma, wizyty u fryzjera i tak dalej, to wszystko musi być.

- Tak, to pochłania pieniądze i czas. Mówimy tu też o przygotowaniu behawioralnym zwierzęcia, tj. odpowiednie zachowanie w kontaktach z obcymi ludźmi i innymi psami. Niektóre rasy (jest wiele takich ras psów, ja nawet bym się pokusiła o stwierdzenie, że zdecydowana większość ras) wymagają szczególnej opieki i szczególnych badań, które wykonuje się po prostu przesiewowo, profilaktycznie, zanim to zwierzę pokaże objawy choroby występujące częściej w rasie. Np. duże rasy psów, takie jak labradory i owczarki niemieckie, powinny mieć wykonany rentgen bioder we wczesnej młodości, zanim w ogóle ktokolwiek pomyśli o tym, że one mogą mieć zwyrodnienia stawów. Rasy brachycefaliczne (krótkoczaszkowe, te z płaską twarzą, jak buldogi czy mopsy) często wymagają zabiegów w obrębie nosa i podniebienia, aby ułatwić im oddychanie i polepszyć komfort życia. Ogólnie utrzymanie psa to nie tylko jest karma, która też oczywiście może być tania, droga, rozmaita, ale w dobre utrzymanie zwierzęcia wlicza się całą profilaktykę, w tym badania, które wykonuje się już w młodości. Kiedyś było tak, że nawet jeśli zwierzę było chore, to nie wykonywało się badań krwi (a więc tak naprawdę bardzo podstawowej diagnostyki), bo były one dla opiekuna już zbyt kosztowne. Często też sami opiekunowie (a nawet lekarze weterynarii) nie czuli takiej potrzeby. Natomiast teraz to jest absolutny standard i nieraz opiekunowie proszą o wykonanie badań krwi nie dlatego, że zwierzę jest chore, tylko dlatego, że już np. ma 7 rok życia i wypadałoby sprawdzić czy nerki, wątroba i wszystko działa jak należy. I to jest bardzo fajne oczywiście, bo to umożliwia nam wczesne wykrycie różnych chorób, no i też jak wspomniałam komfort zwierzęcia, bo pamiętajmy, że pies i kot to są zwierzęta które bólu nie pokazują.

- Dlaczego nie pokazują?

- Jeżeli one już pokazują, że coś jest nie tak, to już naprawdę muszą czuć się bardzo źle. To wynika z tego, że koty nie tylko są drapieżnikami, ale też padają ofiarą innym drapieżników. Wiadomo, że drapieżnik najczęściej poluje na zwierzęta, które są najsłabsze, więc jeżeli kot tą słabość pokaże, to z automatu stanie się łatwiejszym celem. Natomiast jeżeli chodzi o psy, to one żyją w stadzie, a stado jest tak silne, jak silne jest najsłabsze ogniwo. Psy z reguły kiedy są bardzo ciężko chore, to szukają miejsca w odosobnieniu, działając jakby dla dobra stada. Ogólnie więc pies i kot, czyli główne zwierzęta, z którymi pracuję, raczej tego bólu nie pokazują. Zresztą taki prosty przykład: bardzo często psy chorują na nowotwory śledziony. Trudno powiedzieć, jak się czuje pies, który ma ogromną jamę brzuszną, powiększoną przez ten nowotwór śledziony, myślę, że trochę jak kobieta w wysokiej ciąży, której jest ciężko i wszystko uciska. Natomiast ogólnie, często właściciel takiego psa przychodzi z objawami już w momencie, kiedy zwierzę umiera z powodu tego, że ten guz jest tak duży, że pęka i pies wykrwawia się do jamy brzusznej. Ten guz nie rozwinął się w ciągu miesiąca czy dwóch, tylko zwykle znacznie dłużej. Opiekun w tym czasie niczego niepokojącego nie widział i on miał prawo niczego nie widzieć, bo tak to po prostu działa. Pomijając już subtelniejsze choroby, które nie stanowią zagrożenia życia, ale powodują dyskomfort. Ja na przykład byłam przez jakiś czas chora z powodu refluksu i przepukliny wpustowej żołądka i w związku z tym miałam niezbyt przyjemne objawy po posiłkach. Musiałam uważać na dietę, cały czas mnie piekła zgaga i niektórych rzeczy w ogóle nie jadłam, bo momentalnie mnie paliło i to przez kilka dni. Psy podobnie jak ludzie mają chorobę refluksową i przepukliny wpustowe, ale jeżeli objawem choroby jest to, że pies częściej ziewa albo się oblizuje, to właścicielpraktycznie nie ma  szans na zorientowanie się, że pies odczuwa przewlekły dyskomfort. Nawet większość lekarzy weterynaryjnych, nie mając takiej wiedzy o to nie zapyta, bo mówimy o wiedzy zdobytej raczej po studiach niż na studiach. Gdyby studia miały ogarnąć wszystkie działki i wszystkie specjalizacje, to wiadomo, że by nas wypuścili z tych studiów, kiedy już bylibyśmy w starszym wieku.

- Jakie są najczęstsze choroby psów i kotów, z którymi pani się spotyka?

- Bardzo często (choć na szczęście znacznie rzadziej niż 10 lat temu) spotykamy się z ropomaciczem u suk i guzami listwy mlecznej (odpowiednik raka piersi kobiet). To są choroby do niedawna powszechne, gdzie dziś wdraża się postępowanie zapobiegawcze w postaci sterylizacji (a w zasadzie kastracji samic): usunięcia macicy i jajników. Zabieg ma na celu zapobieganie ropomaciczu, bo cykl rujowy suk różni się od ludzkiego cyklu jajnikowego i suki są bardzo predysponowane do tego, żeby rozwinęło się zakażenie macicy w przypadku braku pokrycia. Zabieg zapobiega również dość skutecznie nowotworom listwy mlecznej, bo są to w większości nowotwory zależne od hormonów jajnikowych. Należy pamiętać o tym, że brak pokrycia jakiejkolwiek samicy w rui nie jest rzeczą naturalną. Sytuacja kiedy suka/samica nie jest kryta w cyklu i nie chodzi w ciąży w naturze (bez ingerencji człowieka, a więc antykoncepcji) praktycznie się nie zdarza, co doprowadza czasem do "nieprzewidzianych" przez naturę skutków, czasem skrajnych, jak śmierć samicy będącej w ciągłej rui, co zdarza się np. u fretek. U tego gatunku ruja trwa do pokrycia, a w przypadku braku krycia do śmierci na skutek złego działania hormonów rujowych (estrogenów) na szpik kostny. Z tego względy w przypadku samic niektórych gatunków nieprzeznaczonych do rozrodu (hodowli), decyzja o sterylizacji może być decyzją korzystną. Ogólnie "sterylizacja" jest w tym momencie pojęciem błędnym, ale używanym w języku potocznym na zabieg usunięcia jajników i macicy samic, podczas gdy pojęcia "kastracji" potocznie używa się w odniesieniu do samców. Z punktu widzenia medycznego sterylizacja odnosi się do antykoncepcji czasowej u obu płci, a kastracja do zabiegu chirurgicznego usunięcia gonad obu płci (jajników/jąder) co powoduje trwałą bezpłodność. Jeśli chodzi o inne powszechnie występujące choroby zwierząt domowych to u psów tak jak u ludzi w wieku średnim pojawia się przerost prostaty, a w wieku starszym pojawia się niewydolność krążenia (jako skutek niedomykalności zastawek w sercu - dokładnie jak u ludzi). Powszechne w wieku średnim i starszym zarówno u psów, jak i kotów, są zwyrodnienia stawów. Coraz większe znaczenie mają też nowotwory. Choroby u psów są często podobne do chorób ludzi. Leczymy cukrzycę, kamicę moczową, niewydolność nerek czy zapalenia płuc.

- A najczęstsze choroby u kotów?

- U kotów to jest ściśle związane z tym, jaki tryb życia ma ten kot. Jeżeli to jest kot wychodzący, to tutaj na pierwszym miejscu będą urazy i choroby zakaźne. Natomiast w przypadku kotów domowych niewychodzących często to są choroby wynikające z nudy, a właściwie stresu wynikającego z braku możliwości zaspokojenia potrzeb behawioralnych ("psychicznych") kota, np. eksploracji (odkrywania) terenu czy instynktu łowieckiego. Kot, jeżeli jest kotem zamkniętym w domu, a właściciel nie podejmuje pewnego wysiłku, który ma na celu zaspokajanie potrzeb behawioralnych zwierzęcia, kot zaczyna odczuwać stres. Koty są postrzegane przez społeczeństwo jako zwierzęta bezproblemowe. Psa trzeba wyprowadzać na podwórko, bawić się z nim i to dla ludzi jest oczywiste. Natomiast w przypadku kotów często myślimy, że wystarczy umieścić je w mieszkaniu z kuwetą i miską i powinno być okej. Niestety tak to nie działa i o ile coraz więcej w przestrzeni publicznej jest tematu wychodzenia lub niewypuszczania kotów z domu (w kontekście ekologii, łowiectwa ale też wypadków i częstych śmierci kotów wychodzących) o tyle bardzo mało mówi się o zaspokajaniu potrzeb kota niewychodzącego, kiedy opiekunów decydujących się na taki system utrzymania kota przybywa. Przybywa więc też kotów chorujących na choroby będące konsekwencją przewlekłego stresu. Rozwiązaniem jest uświadamianie opiekunów w temacie potrzeb behawioralnych kota i uczenie ich, że obraz kota jako zwierzęcia "bezobsługowego" jest obrazem błędnym. Kot w naturze eksploruje świat i łowi, więc jeśli ma przebywać w domu musimy pomóc mu zaspokoić instynkt łowiecki przez zabawę, a w mieszkaniu uwzględnić półki, drabinki i schowki tylko dla kota, po których będzie mógł spacerować i w których będzie mógł się chować. To tak zwana kotyfikacja mieszkania.

- Taki plac zabaw?

- Tak, dokładnie. Plac zabaw dla kota, zwiększenie powierzchni czynnej mieszkania, bo każda taka półka czy system połączonych półek na różnych poziomach, na którą kot może wejść, zwiększa powierzchnię mieszkania, po której kot może się poruszać, a tej kot potrzebuje sporo. Zaspokojenie instynktu łowieckiego można osiągnąć przez zabawę z kotem lub zabawki dla kota oraz miski, z których zdobycie posiłku jest możliwe po zręcznym wydobyciu go przez kota.  

Fragment mieszkania uwzględniającego potrzeby kota. Fot. Natalia i Grzegorz Konieczny

- To teraz może coś o tej kastracji zwierząt, czemu warto to robić i jak to się robi?

- U kotek i kocurów tego tematu zwykle nie ma, ponieważ większość opiekunów od początku deklaruje chęć kastracji. Wynika to z tego, że rujki u kotek są dość uciążliwe dla opiekunów. Kotki stają się zwykle bardzo "gadatliwe" i nachalne, przy czym miauczenie wchodzi na taki poziom, że zdarzają się pilne wizyty z "umierającym kotem", który po prostu wszedł w ruję. Kocurki dojrzewając płciowo zaczynają wydzielać intensywny zapach płciowy, który przeszkadza opiekunom, więc ogółem zdecydowana większość kotów przywożonych do gabinetów jest wykastrowana. Natomiast jeżeli chodzi o suki i samce, to podejście do tematu ubezpładniania zmienia się w czasie i szukamy tu rozwiązania, które będzie najbardziej korzystne dla danego zwierzęcia w zależności od płci, wieku a nawet rasy. Kiedyś mówiło się o tym, że warto kastrować i suki i samce. Tutaj jako argumenty podawało się to tym, że u suk oczywiście często wstępuje wspomniane ropomacicze i guzy listwy mlecznej, ale też niepożądane ciąże, ciąże urojone czy sama cieczka, która jest niewygodna również dla opiekuna. U samców argumentem za kastracją był przerost i choroby prostaty związane z wiekiem, silny i uciążliwy popęd płciowy (np. ucieczki z posesji, ciągłe próby kopulacji z przedmiotami) czy nowotwory jąder. Teraz się to trochę zmieniło i jeżeli chodzi o suki, to główny "nurt" utrzymuje korzyść kastracji samic nad jej brakiem. Natomiast jeżeli chodzi o samce to coraz więcej mówi się o pogłębianiu zaburzeń lękowych po kastracji samców lękliwych i braku tak ewidentnych korzyści zdrowotnych, jak u samic, więc decyzje o kastracji samca podejmuje się w zależności od samego psa i w zależności od chęci opiekuna. Ponadto były pewne badania na niewielkiej grupie osobników, które wykazały niekorzystny wpływ kastracji oby płci w kontekście niektórych chorób np. zwyrodnień stawów czy nowotworów kości, przez co przybywa zwolenników braku kastracji. Ten temat jest ciągle badany również w kontekście optymalnego terminu kastracji (tzn. w jakim wieku zwierzęta kastrować). Zdania są podzielone także między specjalistami od rozrodu, choć nadal mówi się o przewadze zdrowotnej kastracji samic, to część opowiada się za kastracją przed pierwszą rują, część po, a w przypadku pewnych ras (głównie dużych ras psów) zaleca się je kastrować po ukończeniu drugiego roku życia. 

- To teraz może coś o chorobach zwierząt hodowlanych. Czym jest włośnica u świń. Czy wykrycie jej w mięsie dyskwalifikuje je do spożywania?

- Tak, nie można tego mięsa spożywać.

- Ona jest dla człowieka śmiertelna?

- Praktycznie nie, to znaczy to zależy ile tego mięsa spożyjemy a właściwie ile włośni spożyliśmy. Każdy słyszał takie historie (na szczęście coraz rzadsze), że gdzieś zjedzono niebadanego dzika i cała grupa ludzi trafiła do szpitala. Większość ludzi nie umiera, ale sama choroba jest nieuleczalna, choć jej skutki zmniejszają się w czasie. Na początku (na etapie kiedy włośnie z mięsa znajdują się w jelitach) występują bóle brzucha, biegunki i wymioty. Później, na etapie przechodzenia włośni do mięśni, pojawiają się objawy grypopodobne i alergiczne, jak obrzęki powiek i zapalenie spojówek, bo wiele pasożytów ma też działanie uczulające. Jeśli włośni jest dużo i trafią do mięśnia sercowego wywołają zapalenie mięśnia sercowego, co już jest zagrożeniem życia. Takie włośnie w mięśniach zostaną już z nami na zawsze, choć nie zarażą już nikogo, o ile nikt nas nie zje.

- Czyli ta choroba występuje głównie w świniach?

- Tak, najczęstszym źródłem zakażenia jest mięso świń i dzików, ale może nim być w zasadzie mięso każdego zwierzęcia, które wcześniej spożyło mięso zawierające włośnie. Będzie to więc mięso zwierząt wszystkożernych, choć włośnicę stwierdzano również u koni, co mogło być przypadkowym zakażeniem przez spożycie mięsa zwierzęcia mięsożernego np. szczura przypadkowo zmielonego z paszą. Możliwości zarażenia się włośnicą u ludzi są dziś ograniczone, ponieważ wszystkie świnie w rzeźni są badane pod kątem włośnicy. Nie jest ona stwierdzana często, bo możliwości zarażenia się świń w hodowlach przemysłowych są ograniczone. Świnie te po prostu mają małe możliwości zjedzenia mięsa zakażonego włośniami. Dostają pasze (również przygotowane przemysłowo) i są utrzymywane w chlewniach, które regularnie przechodzą deratyzację, a więc zabieg pozbywania się szczurów. Kiedyś świnie były trzymane przydomowo i wypasane w lesie w okresie dojrzewania żołędzi. Była to powszechna praktyka, a więc świnie powszechnie miały możliwość spożycia padliny i zarażenia się włośnicą. Aktualnie wygląda to zupełnie inaczej, a postęp ma to do siebie, że choroby odzwierzęce występują coraz rzadziej lub są niemal zupełnie wyeliminowane. Jedną z takich chorób jest wścieklizna, która kiedyś była powszechna, a aktualnie u ludzi w krajach zachodnich niemal w ogóle się nie zdarza.

- Dlaczego nie ma wścieklizny? Jakie działania były podejmowane?

- Dzięki szczepieniom, przy czym szczepione przeciwko wściekliźnie są nie tylko zwierzęta domowe, które mogłyby zarazić nią człowieka, ale również zwierzęta dzikie, będące źródłem zarażenia dla zwierząt domowych. Lisy są szczepione za pomocą szczepionek doustnych w formie przynęt. Dzięki temu udało się niemal do zera ograniczyć ryzyko zakażenia wścieklizną człowieka, ale nie jest to światowa norma. W niektórych krajach np. w Indiach z powodu braku szczepień i dużego problemu bezpańskich psów, człowiek umierający na wściekliznę nie jest niczym nadzwyczajnym.

- Co się dzieje z człowiekiem po ugryzieniu go przez lisa czy psa, który ma wściekliznę?

- Wirus znajduje się w ślinie i po kontakcie z uszkodzoną skórą ugryzionego człowieka wnika do nerwów, którymi wędruje do mózgu. Po uszkodzeniu mózgu (w wyniku którego może nastąpić zmiana zachowania) dociera do ślinianek. Dopiero kiedy wirus pojawia się w ślinie istnieje możliwość zakażenia, a to jest końcowa faza choroby na 2 tygodnie przed śmiercią chorego osobnika, stąd maksymalnie trzytygodniowy okres obserwacji zwierząt pod kątem wścieklizny w przypadku pogryzienia człowieka. Nawet jeśli hipotetycznie to zwierzę było zarażone, to jeśli pogryzło człowieka wcześniej niż 3 tygodnie przed śmiercią ślina nie mogła zawierać wirusa. Przed pojawieniem się wirusa w ślinie wirus znajduje się w mózgu i często doprowadza do zmian zachowania mających na celu zwiększenie ryzyka przeniesienia wirusa na inne zwierzę. Zwierzęta dzikie, normalnie unikające kontaktu z człowiekiem mogą np. zacząć do niego dążyć. Stąd widok dzikiego zwierzęcia nieuciekającego na nasz widok powinien być niepokojący i nie powinniśmy próbować nawiązać kontaktu z takim zwierzęciem.

- Czyli jeżeli zauważymy lisa lub wiewiórkę, które chcą się pogłaskać, to mamy uciekać?

- Tak. Jakiekolwiek dzikie zwierzę, które próbuje nawiązać interakcje z człowiekiem powinno spowodować zapalenie czerwonej lampki, że należy się od tego zwierzęcia trzymać z daleka. Wyjątkiem mogą być co najwyżej zwierzęta dzikie, oswojone z ludźmi, stanowiące regionalną atrakcję turystyczną, którym człowiek kojarzy się z dokarmianiem. W każdym innym przypadku dzikie zwierzę próbujące nawiązać interakcję z człowiekiem powinno być tratowane jako potencjalnie chore, bo to nie jest normalna sytuacja. Wścieklizna to nie jest jedyna choroba, która zmienia zachowanie chorego w taki sposób, aby zwiększyć "szansę" na przeniesienie się na kolejnego osobnika. Istnieje wiele chorób pasożytniczych, w których pasożyt wpływa na zachowanie aktualnego żywiciela tak by ten został zjedzony przez kolejnego. Mamy więc pasożyty mrówek, które nietypowo wspinają się na szczyt trawy aby zostać zjedzonymi przez krowy czy toksoplazmozę, która sprawia, że gryzonie stają się odważne i przestają uciekać przed kotami, co kończy się ich spożyciem i zakażeniem kota. Toksoplazmoza występuje również u ludzi, którzy spożyli surowe lub niedogotowane mięso albo (jako choroba brudnych rąk) żywność zanieczyszczoną kocim kałem. Co ciekawe u ludzi również wykazano powiązanie między skłonnością do ryzykownych, agresywnych zachowań (np. piractwo drogowe) i zakażeniem toskoplazmozą.

- To jest śmiertelna choroba?

- To jest choroba bezobjawowa. W większości przypadków zakażenie nie powoduje żadnych objawów lub objawy bardzo subtelne i szybko przemijające. Wyjątkiem są kobiety zakażone w trakcie ciąży, gdzie toksoplazmoza dla samych kobiet nie stanowi zagrożenia, ale powoduje ciężkie uszkodzenie płodu. W Polsce wszystkie kobiety we wczesnej ciąży są badane na toskoplazmozę i jeśli przeszły zakażenie przed ciążą, to nabyły trwałą odporność i nie muszą się bać toksoplazmozy. Natomiast jeśli badania wykazały, że nigdy nie były zakażone, to w ciąży muszą stosować rygor sanitarny, a więc unikanie surowego mięsa (np. próbowanie posiłków w trakcie przygotowania) czy kałem kotów (prace ogrodowe wyłącznie w rękawiczkach) w celu unikania zakażenia, które w okresie ciąży spowodowałoby ciężką chorobę dziecka.

- A czy sarny mogą być zarażone wścieklizną?

- Tak, bo one mogą zostać ugryzione przez zwierzę, które jest zakażone.

- Co się dzieje po zarażeniu wścieklizną przez człowieka?

- Wirus wścieklizny wędruje nerwami. Jeżeli ugryzie lub oślini nas zakażony pies lub kot, to przez drobne ranki w skórze lub przez tą ranę, która była raną ugryzieniową, wirus wnika do nerwów i wędruje wzdłuż nerwów do mózgu, pokonując odcinek około 50 mm na dobę. Objawy wścieklizny pojawiają się po dotarciu wirusa do mózgu, a czas dotarcia jest zależny od miejsca ugryzienia stąd objawy mogą pojawić się nawet po roku od pogryzienia. Wścieklizną możemy się też zarazić przez przeszczep narządów. Został opisany przypadek zakażenia się trzech osób wścieklizną od dawcy narządów, który poniósł śmierć w wypadku komunikacyjnym. Nie udało się dojść do tego, jak zaraził się wścieklizną, ale to nie dziwi, biorąc pod uwagę, że do zakażenia mogło dojść wiele miesięcy wcześniej, a dawca nie miał jeszcze objawów.

- Jest jakaś możliwość, że wykryje się u człowieka wściekliznę, czy nie ma takiej możliwości?

- Nie mam aktualnej wiedzy na ten temat, bo wścieklizna w mojej pracy na szczęście pojawia się głównie w kontekście szczepień ochronnych, ewentualnie obserwacji zwierząt, które pogryzły ludzi. Wścieklizna jest chorobą stuprocentowo śmiertelną, a szczepienia nie dają stuprocentowej pewności braku choroby, stąd każdy pies, który pokąsał człowieka jest obserwowany urzędowo pod kątem objawów wścieklizny przez 2, maksymalnie 3 tygodnie. Jak rozmawialiśmy wcześniej, wirus znajduje się w ślinie w końcowej fazie choroby, więc jeśli pies jest chory i w momencie pogryzienia ma wirusa w ślinie to nie ma możliwości, by pod koniec obserwacji żył. O ile mi wiadomo wykrycie wścieklizny jest możliwe dopiero pośmiertnie przez wykrycie materiału genetycznego wirusa w tkance nerwowej. Z tego względu w przypadku pogryzienia człowieka wdraża się szczepienia interwencyjne, które mają na celu wytworzenie odporności na wściekliznę zanim wirus przedostanie się do mózgu.

- W formie zastrzyków?

- Tak. Kilka zastrzyków - szczepień, które są wykonywane od momentu pogryzienia, kiedy zwierzę przebywa na obserwacji.

- Jakie jest zachowanie chorego na wściekliznę? Jak wygląda śmierć człowieka na wściekliznę?

- Wścieklizna jest chorobą układu nerwowego i do śmierci dochodzi w momencie zaatakowania i uszkodzenia nerwów odpowiedzialnych za funkcje życiowe, głównie oddychanie. Są to więc nerwy kontrolujące mięśnie oddechowe. Ostatecznie zwykle wścieklizna prowadzi do śmierci przez uduszenie na skutek braku możliwości wzięcia oddechu.

- A jest też faza jakiejś wściekłości, agresji człowieka?

- Może być, ale nie musi. Po dostaniu się wirusa do mózgu zwykle dochodzi do zmiany zachowania, ale nie musi to być zmiana zachowania w kierunku zwiększenia agresji, ale wręcz przeciwnie: do uspokojenia, apatii. Jednak klasyczna, najczęściej opisywana wścieklizna przebiega w postaci szałowej i jest to postać najkorzystniejsza dla wirusa, zwiększająca szansę zakażenia kolejnych osobników. Biologia jednak bywa zróżnicowana i nieprzewidywalna, stąd przy niemal każdej chorobie wyróżniamy pewne postacie, które z samej nazwy opisują objawy danej choroby. W przypadku wścieklizny możemy obok postaci szałowej wyróżnić np. postać porażenną, która będzie miała zupełnie inne objawy, a u ludzi jest mylona z częstszymi chorobami neurologicznymi prowadzącymi do porażeń.