Tereny pokopalniane w województwie śląskim - szansa na rozwój

W województwie śląskim leżą setki hektarów niewykorzystanego potencjału w postaci nieużytków po działalności górniczej – terenów zdegradowanych, często znajdujących się w bardzo dogodnych lokalizacjach – w centrach dużych miast, w pobliżu szlaków komunikacyjnych i obszarów o walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Inwestycje poczynione w takich lokalizacjach nie tylko zmienią krajobraz regionu, czyniąc go wizualnie atrakcyjniejszym, ale również przysłużą się wydobyciu potencjału leżącego w zasobach pogórniczych, dzięki czemu możliwa będzie poprawa konkurencyjności województwa oraz wzmocnienie lokalnej i regionalnej gospodarki.

Wyzwania i Szanse

Tereny pokopalniane charakteryzują się licznymi trudnościami związanymi z ich dalszym użytkowaniem. Zanieczyszczone gleby, zmieniona struktura terenu, a także zagrożenia wynikające z osuwisk czy zapadlisk to tylko niektóre z problemów, z którymi borykają się władze i inwestorzy. Mimo to, obszary te stwarzają również duży potencjał. Ich zagospodarowanie może stać się katalizatorem rozwoju lokalnego, a ich przekształcenie w przestrzeń rekreacyjną, przemysłową czy mieszkaniową może przyczynić się do poprawy jakości życia mieszkańców województwa śląskiego.

Tereny pokopalniane mogą stanowić przestrzeń do tworzenia nowych miejsc pracy i poprawy jakości życia lokalnych społeczności. Ważnym elementem w procesie ich zagospodarowania jest rewitalizacja przestrzeni publicznych, w której kluczową rolę odgrywa włączenie mieszkańców w proces planowania i decyzji.

Przykłady zagospodarowania

Przykładem takiego podejścia jest projekt zagospodarowania terenów pokopalnianych w Chorzowie, gdzie na miejscu dawnej kopalni „Prezydent” powstał park technologiczny. Projekt ten obejmował nie tylko przemiany krajobrazowe, ale także stworzenie przestrzeni, w której odbywają się wydarzenia kulturalne, wystawy i spotkania lokalnej społeczności. Powstały również ścieżki rowerowe, miejsca do wypoczynku oraz plac zabaw, co pozytywnie wpłynęło na integrację mieszkańców.

Tereny pokopalniane stanowią także istotny potencjał gospodarczy. Przemiany w tym zakresie obejmują nie tylko działalność rekreacyjną czy mieszkaniową, ale również tworzenie nowych miejsc pracy poprzez rewitalizację przemysłową i rozwój sektora nowoczesnych technologii. Ponadto, tereny te mogą stać się obszarami inwestycyjnymi, przyciągającymi firmy zajmujące się produkcją, logistyką oraz innymi gałęziami przemysłu.

W Katowicach, na przykład, na dawnych terenach huty “Baildon” powstał nowoczesny kompleks biurowy – „Silesia Business Park”. Inwestycje tego typu przyczyniają się do tworzenia nowych miejsc pracy oraz zwiększają atrakcyjność regionu, przyciągając inwestorów krajowych i zagranicznych. 

Dodatkowo, transformacja tych terenów pozwala na powstawanie nowych osiedli mieszkaniowych, które często zyskują wysoką wartość dzięki bliskości terenów zielonych. Na przykład w Bytomiu, gdzie dawna kopalnia „Szombierki” stała się fundamentem budowy nowoczesnego osiedla mieszkaniowego z przestrzenią do rekreacji, co znacznie podniosło jakość życia mieszkańców.

Z perspektywy środowiskowej, kluczowym elementem w procesie ich rewitalizacji jest przeprowadzenie działań związanych z rekultywacją gruntów, poprawą jakości wód gruntowych oraz odtwarzaniem naturalnych ekosystemów.

Park Śląski w Chorzowie jest jednym z najlepszych przykładów na wykorzystanie terenów pokopalnianych do celów rekreacyjnych i ekologicznych. Powstał w wyniku przekształcenia hałd, zapadlisk czy wysypisk, w ogromny park o powierzchni 620 ha. W parku znajdują się stawy, lasy i liczne ścieżki rowerowe. Jego rewitalizacja miała na celu poprawę jakości powietrza w aglomeracji katowickiej oraz stworzenie przestrzeni do odpoczynku i aktywności fizycznej dla mieszkańców.

Dodatkowo na terenach po dawnych kopalniach, powstały farmy fotowoltaiczne. Jest to przykład wykorzystania gruntów pokopalnianych do produkcji energii słonecznej, co nie tylko przyczynia się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, ale również do zrównoważonego zagospodarowania przestrzeni.

Polska Zielona Sieć w ramach projektu Regionalnego Obserwatorium Procesu Transformacji 2.0 (ROPT 2.0). zorganizowała warsztat edukacyjny dotyczący zagospodarowania terenów pogórniczych w województwie śląskim miał na celu omówienie istotnych wyzwań i możliwości wynikających z likwidacji zakładów górniczych, a także podkreślenie potencjału przyrodniczego tych obszarów. Istotną kwestią było również budowanie współpracy i zaangażowanie interesariuszy, którzy działają na rzecz zagospodarowania terenów pokopalnianych.

Jak podkreślił podczas warsztatów Kamil Szewczyk, ekspert Polskiej Zielonej Sieci, rewitalizacja to nie tylko środowisko i gospodarka, ale również kultura. – Nie zapominamy o dziedzictwie kulturowym Śląska. Szyby wyciągowe czy kominy na stałe wpisały się w krajobraz śląskich miast. Zależy nam aby przestały być symbolem eksploatacji i zanieczyszczenia, a znów tętniły życiem – tym razem jako zielone miejsca pracy czy centra kultury –  podkreślił Szewczyk.

Zagospodarowanie terenów pokopalnianych w województwie śląskim to proces, który wiąże się z wieloma wyzwaniami, ale także z ogromnym potencjałem. Dzięki odpowiednim działaniom w zakresie rewitalizacji, region ma szansę na rozwój zarówno pod kątem społecznym, środowiskowym, jak i gospodarczym. Inwestycje, które uwzględniają potrzeby lokalnych społeczności, dbają o poprawę stanu środowiska oraz tworzą nowe miejsca pracy, mogą przyczynić się do zrównoważonego rozwoju Śląska, poprawiając jakość życia jego mieszkańców oraz budując jego konkurencyjność na tle innych regionów.

Alina Pogoda, specjalistka ds. sprawiedliwej transformacji w Polskiej Zielonej Sieci, inżynier górnictwa i geologii

Polska Zielona Sieć