W powiecie wodzisławskim i Jastrzębiu nie spada liczba rolników [WYWIAD]

Czym właściwie jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa i jaki jest obszar działania biura w Jastrzębiu-Zdroju?

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) powstała w 1994 r. (Biura Powiatowe od 2003 r.) w celu wspierania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. ARiMR została wyznaczona przez Rząd RP do pełnienia roli akredytowanej agencji płatniczej. Zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Agencja, jako wykonawca polityki rolnej, ściśle współpracuje z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Agencją kieruje Prezes powołany przez Premiera. Struktura ARiMR jest trzypoziomowa - Centrala, 16 Oddziałów Regionalnych oraz 314 Biur Powiatowych. Teren działania Wodzisławskiego Biura Powiatowego to wszystkie gminy powiatu wodzisławskiego oraz miasto na prawach powiatu Jastrzębie-Zdrój.

Kto może uzyskać pomoc?

Głównymi beneficjentami działań realizowanych przez ARiMR są rolnicy, mieszkańcy wsi, grupy producentów rolnych, przedsiębiorcy i samorządy lokalne. ARiMR udziela też pomocy podmiotom z sektora rybackiego. ARiMR w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybołówstwa. ARiMR jest podmiotem wdrażającym instrumenty pomocy finansowanej z funduszy unijnych, podejmuje również działania w ramach pomocy krajowej, gdzie wparcie finansowe pochodzi ze środków budżetu państwa.

Działalność ARiMR jest wspierana przez liczne rejestry i systemy. Agencja prowadzi m. in. krajowy system ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności, a także rejestr zwierząt gospodarskich oznakowanych (system IRZ). Agencja posiada własny, stale aktualizowany, system identyfikacji działek rolnych (LPIS).

Co należy zrobić aby zostać rolnikiem?

Z punktu widzenia ARiMR rolnikiem jest osoba fizyczna lub prawna np. spółka lub spółdzielnia, bez względu na status prawny takiej grupy i jej członków, których gospodarstwo znajduje się na terytorium Polski.

Jednakże dla ARiMR w odniesieniu do przyznawanych płatności, kluczowe znaczenie ma fakt bycia producentem rolnym. Producent rolny to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej będąca posiadaczem gospodarstwa rolnego lub rolnikiem lub posiadaczem zwierzęcia. W zakresie wsparcia podstawowego rolnik musi posiadać co najmniej 1 hektar gruntu rolnego lub zwierzęta, za które może otrzymać płatność w kwocie co najmniej 200 euro.

Każdy program może mieć określone specyficzne warunki przyznawania płatności, zwłaszcza gdy jest kierowany do konkretnej grupy rolników. Inne warunki mogą dotyczyć producentów trzody a inne producentów zbóż. Dlatego podczas ubiegania się o płatności należy zweryfikować zasady przyjęte w danym programie, w którym mogą wystąpić specyficzne warunki, np. wykazanie się zakupem kwalifikowanego materiału siewnego.

W przypadku niektórych specyficznych programów przyznajemy płatności dla określonej grupy (np. pszczelarzom), która nie musi się wykazać powierzchnią posiadanych użytków rolnych czy zwierząt gospodarskich.

Czy osoba będąca rolnikiem przez 10 lat musi zmieniać uprawy aby dostać wsparcie Agencji?

Na początku trzeba zaznaczyć, że ubieganie się o wsparcie, którego udziela Agencja jest dobrowolne i następuje na wniosek rolnika. Składając wniosek należy zapoznać się z zasadami przyznania danej płatności oraz należy zaakceptować zgody i zobowiązania obowiązujące w tym zakresie.

Agencja, poprzez wdrażane programy, wytycza pewne kierunki mające służyć restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa. Dlatego rolnik, chcący uzyskać dofinansowanie, musi spełnić określone warunki.

Jakie na przykład?

Przytoczony okres posiadania gospodarstwa, w kontekście zmianowania, nie ma znaczenia. Natomiast ważna jest wielkość gospodarstwa. W przypadku systemu płatności bezpośrednich, na rolników posiadających więcej niż 10 ha gruntów ornych, nałożono nieco więcej obowiązków wynikających z obowiązku zmianowania.

W przypadku, gdy grunty orne w gospodarstwie obejmują powierzchnię powyżej 10 ha, na tych gruntach uprawy prowadzi się w taki sposób, aby na powierzchni co najmniej 40% gruntów ornych była prowadzona inna uprawa w plonie głównym niż uprawa prowadzona w tym plonie w roku poprzednim, oraz by taka sama uprawa w plonie głównym nie była prowadzona dłużej niż 3 lata.

Trzeba zaznaczyć, nie wchodząc w szczegóły, że normę tę można również spełnić, gdy w plonie głównym zostanie wprowadzona wsiewka lub stosując międzyplony. Gospodarstwa, w których prowadzona jest produkcja ekologiczna zgodnie z ustawą o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej, uznaje się za spełniające powyższe warunki normy. Z wdrażania normy wyłączone są gospodarstwa, w których występują w większości trwałe użytki zielone, trawy lub inne zielne roślin pastewne, uprawy roślin bobowatych lub grunty ugorowane.

Czyli zmiany są konieczne, czy są wyjątki?

W przypadku, gdy warunek zmianowania nie został spełniony i stosowana jest dywersyfikacja upraw:

- w gospodarstwach o powierzchni gruntów ornych powyżej 10 ha i nie więcej niż 30 ha - na tych gruntach prowadzi się co najmniej dwie różne uprawy, przy czym uprawa o największej powierzchni nie może zajmować więcej niż 75% gruntów ornych;

- w gospodarstwach o powierzchni gruntów ornych powyżej 30 ha - na tych gruntach prowadzi się co najmniej trzy różne uprawy, przy czym uprawa o największej powierzchni nie może zajmować więcej niż 75% gruntów ornych, a dwie uprawy o największej powierzchni nie mogą łącznie zajmować więcej niż 95% gruntów ornych.

Zmianowanie i dywersyfikacja wynikają z normy GAEC 7, która jest elementem systemu warunkowości. Ogólnie rzecz ujmując, na system warunkowości składają się wymogi podstawowe w zakresie zarządzania (SMR) oraz normy dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (GAEC).

Wymogi te zostały podzielone na następujące obszary:

- środowisko, zmiana klimatu oraz utrzymanie gruntów w dobrej kulturze rolnej,

- zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt i zdrowie roślin,

- dobrostan zwierząt.

Realizacja norm, wynikających z warunkowości jest, z określonymi wyjątkami, obowiązkowa. Z wypełniania niektórych norm warunkowości są zwolnieni rolnicy prowadzący małe gospodarstwa. Niespełnianie norm może mieć konsekwencje w postaci zmniejszenia przyznanej płatności.

Czym są ekoschematy?

Ekoschematy są rodzajem interwencji w formie płatności bezpośrednich, w ramach których za realizację praktyk korzystnych dla środowiska, klimatu i dobrostanu zwierząt, rolnik może otrzymać dodatkowe płatności. Realizacja wymogów w ramach ekoschematów jest dobrowolna.

Płatności w ramach ekoschematów są przyznawane rolnikowi w formie płatności:

- do obszarów z roślinami miododajnymi;

- do rolnictwa węglowego i zarządzania składnikami odżywczymi;

- do integrowanej produkcji roślin;

- do biologicznej ochrony upraw;

- do retencjonowania wody na trwałych użytkach zielonych;

- dobrostanowej;

- do gruntów wyłączonych z produkcji.

Najczęściej deklarowanym ekoschematem w wodzisławskim biurze jest rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi, w tym głównie praktyki: wymieszanie słomy z glebą oraz wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od jego aplikacji .

Co to jest płatność dla małych gospodarstw?

Rolnik, może otrzymać płatność dla małych gospodarstw, jeżeli łączna powierzchnia gruntów objętych obszarem zatwierdzonym do podstawowego wsparcia dochodów posiadanych przez tego rolnika wynosi co najmniej 1 ha oraz powierzchnia użytków rolnych będących w posiadaniu tego rolnika w dniu 31 maja 2024 roku, wynosi nie więcej niż 5 ha.

Płatność dla małych gospodarstw zastępuje wszystkie inne rodzaje płatności bezpośrednich, w tym ekoschematy. Wnioskując o płatność dla małych gospodarstw można ubiegać się o przyznanie przejściowego wsparcia krajowego, płatności ONW, płatności ekologicznych, płatności rolno-środowiskowo-klimatycznych, płatności zalesieniowych.

Stawka płatności wynosi równowartość w złotych kwoty 225 euro/1ha powierzchni zatwierdzonej do podstawowego wsparcia dochodów. Maksymalna kwota płatności wynosi nie więcej niż równowartość w złotych kwoty 1125 euro przeliczonej z zastosowaniem kursu wymiany euro na złote, po uwzględnieniu ewentualnych kar oraz zmniejszeń.

Na co konkretnie można uzyskać dofinansowanie?

Biura powiatowe ARiMR udzielają dofinansowania przede wszystkim w zakresie płatności bezpośrednich i przejściowego wsparcia krajowego, na które składają się: wspominana już płatność dla małych gospodarstw, podstawowe wsparcie dochodów, płatność redystrybucyjna (do 30 ha), płatność dla młodych rolników (osoby poniżej 40. roku życia, prowadzące gospodarstwo nie dłużej niż 5 lat), wsparcie dochodów związane z wielkością produkcji określonych gatunków zwierząt (krowy, bydło, owce, kozy) i roślin (buraków cukrowych, chmielu, lnu, konopi włóknistych, pomidorów, truskawek, ziemniaków skrobiowych, roślin pastewnych, roślin strączkowych na nasiona), schematy na rzecz klimatu, środowiska i dobrostanu zwierząt (ekoschematy) oraz przejściowe wsparcie krajowe. Szczegóły dostępne są na stronie ARiMR.

Rozwój większych gospodarstw jest wspierany poprzez interwencje oferujące wyższe wsparcie. Są one najczęściej realizowane przez oddziały regionalne ARiMR i wymagają opracowania biznesplanu, w którym rolnik przedstawia planowany kierunek rozwoju gospodarstwa.

Czy ARiMR realizuje też programy pomocowe związane ze skutkami sytuacji nadzwyczajnych?

Tak, realizujemy także programy pomocowe związane ze skutkami sytuacji nadzwyczajnych takich jak klęski żywiołowe. W ramach tego programu corocznie ARiMR realizuje wsparcie dla rolników poszkodowanych w wyniku działania klęsk żywiołowych, takich jak susza, grad, deszcz nawalny czy przymrozki. Pomoc jest realizowana na podstawie protokołów szacowania szkód, przygotowywanych przez komisje gminne, działające na zlecenie wojewody. W przypadku suszy program opiera się na danych Ministerstwa Rolnictwa zawartych w specjalnie stworzonej na ten użytek aplikacji.

Można wnioskować o pomoc za straty z tego roku?

Obecnie udzielamy również wsparcia dla rolników poszkodowanych we wrześniowej powodzi. ARiMR udziela wsparcia tym, których niezebrane plony zostały zalane (dotyczy terenów, gdzie ogłoszono stan klęski żywiołowej), dopłaca do III i IV raty podatku rolnego, a także pomaga w odbudowie potencjału gospodarstw, które najbardziej zostały poszkodowane podczas powodzi (co najmniej 30% strat w gospodarstwach z terenów , gdzie ogłoszono stan klęski żywiołowej).

Od 9 grudnia rolnicy, którzy w 2024 r. ponieśli straty w uprawach w wysokości co najmniej 30 proc. i szkody te powstały w wyniku deszczu nawalnego lub powodzi, mogą ubiegać się pomoc. Wsparcie można otrzymać do powierzchni zniszczonych upraw, ale także na opłacenie trzeciej i czwartej raty podatku rolnego za 2024 r.

Do kiedy termin?

Wnioski można składać do 31 stycznia 2025 r. wyłącznie za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych ARiMR. Wsparcie będzie udzielane według kolejności złożenia dokumentów.

O pomoc może ubiegać się rolnik, który ma nadany numer identyfikacyjny, prowadzi działalność jako mikro-, małe albo średnie przedsiębiorstwo, a w jego gospodarstwie rolnym powstały straty w uprawach spowodowane wystąpieniem w 2024 r. powodzi lub deszczu nawalnego. Szkody te musiały zostać oszacowane przez komisję i wynieść powyżej 30 proc. średniej rocznej produkcji roślinnej w gospodarstwie.

Co bardzo ważne, wsparcie przysługuje rolnikowi, który nie składał wniosku o pomoc do powierzchni upraw zniszczonych przez powódź, w związku z którą wprowadzono stan klęski, nie ubiegał się także o wsparcie z tytułu strat poniesionych w wyniku przymrozków wiosennych, huraganu, gradu lub deszczu nawalnego, które wystąpiły do 10 września 2024 r. Natomiast rolnik, który chce otrzymać pomoc w postaci spłaty III i IV raty podatku rolnego za 2024 r., nie powinien był wcześniej ubiegać się o wsparcie w opłaceniu podatku za ten okres.

Stawka dopłaty do powierzchni zniszczonych upraw wynosi od tysiąca do trzech tysięcy złotych, w zależności od wielkości szkód, które wystąpiły w plonie

Czy pszczelarze oraz inni hodowcy, a także organizacje mogą również uzyskać wsparcie?

Dopłacamy do przezimowanych rodzin pszczelich (50 zł/rodzina), realizujemy dopłaty do zakupu kwalifikowanego materiału siewnego, udzielamy wsparcia kołom gospodyń wiejskich, polegającego na dofinansowaniu działań statutowych oraz wypłacając tzw. bonus frekwencyjny, skierowany do Kół Gospodyń Wiejskich z gmin, w których frekwencja w ubiegłorocznych wyborach parlamentarnych wynosiła powyżej 60%.

Dla posiadaczy trzody chlewnej doraźnie uruchamiany jest program BIOASEKURACJA w zakresie refundacji do 100% wydatków poniesionych na działania związane z bioasekuracją. Pomoc ta polega na refundacji wydatków poniesionych na: zakup mat dezynfekcyjnych, zakup sprzętu do wykonywania zabiegów dezynfekcyjnych, dezynsekcyjnych lub deratyzacyjnych oraz produktów biobójczych, środków dezynsekcyjnych lub deratyzacyjnych, zakup odzieży ochronnej i obuwia ochronnego, zabezpieczenie budynków, w których utrzymywane są świnie, przed dostępem zwierząt domowych, przebudowę lub remont pomieszczeń w celu utrzymywania świń w gospodarstwie w odrębnych, zamkniętych pomieszczeniach mających oddzielne wejścia oraz niemających bezpośredniego przejścia do innych pomieszczeń, w których są utrzymywane inne zwierzęta kopytne.

Jaka będzie przyszłość rolnictwa i ARiMR? W jakiem kierunku to pójdzie?

ARiMR jest instytucją działającą bardzo elastycznie. Realizujemy działania, zarówno wymagające długofalowego planowania (restrukturyzacja i modernizacja gospodarstw), jak i te które wymagają szybkiej reakcji spowodowanej okolicznościami nadzwyczajnymi.

W obecnej perspektywie finansowania, przyjętej na lata w 2023-2027, zapisanej w Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej, płatności w ramach płatności bezpośrednich oraz w ramach interwencji są uzależnione od realizowania określonych wymagań, które w dużej mierze związane są z realizacją praktyk korzystnych dla środowiska, klimatu i dobrostanu zwierząt. Kierunek ten ma zapewnić nie tylko konkurencyjność gospodarstw Unii Europejskiej, ale przede wszystkim wysoką jakość produkcji i bezpieczeństwo żywności.

Rolnictwo jest istotną dziedziną gospodarki narodowej bardzo podatną na zawirowania rynkowe, niejednokrotnie związane z czynnikami zewnętrznymi (klęski żywiołowe, wojna, itp.). Dlatego rola ARiMR, posiadającej szerokie zasoby wykwalifikowanej kadry i mającej swoje jednostki w każdym powiecie, jest bardzo istotna w bieżącym reagowaniu na potrzeby chwili. Ostatnie lata pokazały, że Agencja się sprawdza w tej roli.

Ilu rolników zwróciło się o dofinansowanie w ostatnim roku? Jakie to są gospodarstwa?

W tym roku do naszego biura wpłynęły 1443 wnioski. Średnia wielkość gospodarstwa w naszym regionie to 7,14 ha. Średnia wielkość powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie w województwie śląskim w 2024 roku wynosi 8,60 ha. Średnia wielkość powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie w kraju w 2024 roku wynosi 11,59 ha.

Czyli gospodarstwa w naszym regionie charakteryzuje duże rozdrobnienie. Trzon stanowią małe gospodarstwa rodzinne, nieutrzymujące się z przychodów uzyskiwanych z rolnictwa, produkujących często tylko na własny użytek lub na mikrorynek lokalny.

Funkcjonują także duże gospodarstwa towarowe, produkujące na rynek określone płody i produkty rolne. Są to nowoczesne gospodarstwa inwestujące w nowoczesne maszyny i procesy produkcji. Tego typu gospodarstwa często stanowią jedyne źródło utrzymania ich właścicieli, jednak najczęściej również są prowadzone jako rodzinne przedsięwzięcie. Rolnicy z Jastrzębia-Zdroju i Wodzisławia zgłaszają do płatności 10 300 ha powierzchni gruntów rolnych.

Co uprawiają ci rolnicy?

Największą powierzchnię zajmują zboża (6 800 ha), w ramach których najwięcej uprawia się pszenicy (2 750 ha) i kukurydzy (2 250 ha), trwałe użytki zielone zajmują 1 700 ha. Warto odnotować, że uprawy roślin oleistych zajmują około 1 tys. ha (w tym rzepak 900 ha, słonecznik 100 ha). Uprawy wysokobiałkowe (groch, soja, bobik, wyka, koniczyna, lucerna, łubin), to 360 ha. Na terenie działania wodzisławskiego biura powiatowego tylko niewielki procent zajmują uprawy sadownicze i warzywnicze oraz ziemniaki (po 120 ha).

Jak to się zmienia w ostatnich latach? Jaka jest tendencja?

Liczba wniosków dotyczących płatności bezpośrednich w kolejnych latach zmniejsza się (z około 2 tysięcy do 1,4 tysiąca), jednak areał zgłaszany do płatności na przestrzeni lat zwiększył się (w porównaniu do roku 2004 o prawie tysiąc ha). Czyli zmniejszeniu liczby gospodarstw towarzyszy powiększanie powierzchni gospodarstw pozostających na rynku.

Jak wyglądają wypłaty zaliczek za rok 2024?

W kampanii 2024 jesteśmy po wypłacie zaliczek płatności bezpośrednich w wysokości do 70% należnej kwoty płatności, na kwotę 6,5 mln zł oraz płatności PROW do 85% należnej kwoty płatności, na kwotę 256 tys. zł, które otrzymało prawie 100% rolników Obecnie jesteśmy w trakcie wydawania decyzji, od grudnia trwa wypłata płatności końcowych.

Czy jeszcze z innych programów zostały wypłacone środki finansowe?

W bieżącym roku wypłaciliśmy pomoc nadzwyczajną dla producentów kukurydzy w wysokości ponad 1 mln zł i zakończyliśmy rozpatrywanie wniosków dla rolników, których działki zostały zalane podczas powodzi, wypłaciliśmy z tego tytułu kwotę ponad 204 tys. zł

Natomiast koła gospodyń wiejskich otrzymały w roku 2024 łączną kwotę 216 tys. zł na cele statutowe oraz kończymy obsługę złożonych wniosków o tzw. bon frekwencyjny, docelowo planujemy wypłacić z tego tytułu 120 tysięcy zł.

Dla zobrazowania skali pomocy, której udziela wodzisławskie Biuro Powiatowe ARiMR w Jastrzębiu-Zdroju, możemy podsumować rok 2023, dla którego wypłacono już wszystkie płatności. Podliczając wszelkie wsparcie, które otrzymały gospodarstwa z powiatu wodzisławskiego i Jastrzębia-Zdroju, możemy mówić o kwocie w wysokości prawie 18 mln złotych. Jest to zatem znacząca pomoc trafiająca do rolników z naszego regionu.

Rozmawiał Fryderyk Kamczyk